ศาลเจ้าพ่อข้อมือเหล็ก : อดีตนักรบมือฉกาจแห่งเมืองเชียงใหม่

[Dockaturk]

มีเหตุผลไม่กี่อย่างที่ผมจะผ่านไปแถวอดีตเรือนจำหญิงกลางเมืองเชียงใหม่ครับ คือ

ไปห้องสมุดฟื้นบ้านย่านเวียงเชียงใหม่

แวะไปร่ำสุรากับสหาย

และอีกอัน แวะไปถ่ายบัตรประชาชน ที่ว่าการอำเภอ!

ณ ที่ว่าการอำเภอเมืองเชียงใหม่

ในระหว่างที่กำลังทำบัตรประชาชนใหม่ หลังจากบัตรเก่าหมดอายุไปได้เกือบสองเดือน เจ้าหน้าที่สาว (หล่อ) ก็พูดคุยกับผมอย่างอารมณ์แจ่มใส หลังจากมองดูบัตรประชาชนเก่าของผมที่ใบหน้าลบเลือนไป จนแทบจะกลืนเป็นเนื้อเดียวกันกับพื้นหลังของบัตรที่เป็นสีฟ้าซีดจางๆ

"จริงๆ แล้วมาทำบัตรก่อนหมดอายุก็ได้นะคะ ไม่ต้องรอให้บัตรหมดก่อนก็ได้ เขาไม่ได้ห้ามทำบัตรใหม่ ไม่ต้องใช้จนครบอายุขนาดนั้น"

จากนั้นหล่อนก็ถามต่อว่า "แสดงว่าไม่ค่อยได้ใช้บัตรใช่มั้ยคะ"

ผม : "ก็เอาไว้ใช้แต่เช่าหนังสือน่ะครับ"

เจ้าหน้าที่สาว (หล่อ) : "นี่เขายังรับบัตรอยู่อีกเหรอ"
ผม : ยิ้มอ่อนๆ
จริงๆ ใช้ให้ครบตามอายุบัตรก็ดี จะได้ช่วยประหยัดงบประมาณของชาติเรื่องวัสดุบัตร อย่างล่าสุดอาทิตย์ก่อนมาทำบัตร ที่ว่าการอำเภอเชียงใหม่ ก็ปักป้ายหราบอกว่าวัสดุทำบัตรหมด เพราะมีแค่ 55 ใบ เท่านั้น (ก่อนที่ป้าแก่ๆ ตรงเคาน์เตอร์จะบอกว่า มาใหม่พรุ่งนี้นะไอ้น้อง) ส่วนเคาน์เตอร์บริการประชาชนตรงเซ็นทรัลแอร์พอร์ต ก็ถูกยุบแล้วเรียบร้อย ข้อหาเดียวกันคือ วัสดุทำบัตรไม่พอ

หลังทำบัตรเสร็จ…

ผมพาร่างตัวเองมาเตร็ดเตร่แถวๆ อดีตเรือนจำหญิง จริงๆ อยากแวะเข้าไปดูข้างใน แต่ไม่รู้ติดต่อใครยังไง ที่ไหน แว่บไปเห็นซอยข้างๆ เห็นป้ายปักหราบอกว่า “ศาลเจ้าพ่อข้อมือเหล็ก”

ขนาดของป้ายที่ว่าไม่ใหญ่มาก แต่ถ้าไม่สังเกตอันนี้ก็จะไม่เห็นกัน ลึกเข้าไปในซอยตรงนั้นราวๆ 200 เมตร จะเป็นที่ตั้งของศาลเจ้าพ่อข้อมือเหล็ก ฝั่งขวามือ บรรยากาศเงียบสงบจนน่าวังเวง จนแทบจะลืมไปเลยว่าตรงนี้คือใจกลางเมือง

เอ่ยถึงชื่อนั้น เห็นเรืยกกันหลายแบบเหลือเกินครับ บ้างก็เรียก “ศาลเจ้าพ่อข้อมือเหล็ก” บ้างก็เรียก “ตำหนักเจ้าพ่อข้อแขนเหล็ก” บ้างก็เรียก “ศาลเจ้าพ่อมือเหล็ก “ เอาเป็นว่ารวมๆ ก็คืออันเดียวกันครับ (แต่ในที่นี้จะขอเรียกว่า “ศาลเจ้าพ่อข้อมือเหล็ก” ด้วยเหตุผลส่วนตัว)

ปิดตาแล้วจินตนาการตาม ตั้งคำถามสำหรับคนที่ไม่รู้ เจ้าพ่อข้อมือเหล็กคือใคร ประวัติความเป็นมาแบบไหน มีความสำคัญอย่างไร ทำไมถึงมีชื่อแบบนี้ และเหตุผลของการสร้างศาลเจ้าขึ้น

ก็นั่นนะซิครับ หลากคำถามที่ชวนให้เราอยากรู้ ว่าแล้วตอนหน้าตามมาดู มาตอบคำถามกัน ว่า “เจ้าพ่อข้อมือเหล็ก” ท่าน คือใคร ในเมืองนครพิงค์

[Dockaturk]

หลังจากรวบรวมข้อมูลความเป็นมาพอได้ในระดับนึง ต้องบอกเลยว่ามีแหล่งอ้างอิงด้วยกันหลายส่วนครับ ที่กล่าวถึงเจ้าพ่อข้อมือเหล็ก

ประวัติจาก คำบอกเล่า บันทึกที่ค้นพบจากการถามม้าขี่ (ร่างทรง) และจากหนังสือตำรา ( “ผีเจ้านาย โดยฉลาดชาย  สมิตานนท์”)

เป็นทหาร รูปร่างสูงใหญ่ ประมาณ 1 เท่าครึ่งของคนปัจจุบันใช้ดาบคู่ แขนตั้งแต่ข้อมือถึงข้อศอก สวมปลอกเหล็กไว้กันดาบของคู่ต่อสู้ที่รับไว้แล้วอาจพลาดมาถูกแขนได้ เนื่องจากดาบไม่มีโกร่งกันอย่างดาบฝรั่ง นอกจากนั้นยังใช้ปลอกเหล็กกันอาวุธแทนโล่อีกด้วย

เจ้าพ่อข้อมือเหล็กมีชื่อว่า บุเหลง, เหล็ก และเพชร(3 ชื่อ) เกิดที่จังหวัดพิษณุโลก แล้วย้ายตามบิดามารดาลงมาเติบโตที่จังหวัดพิจิตร ท่านเป็นนักรบของคนไทยในภาคเหนือ ตั้งแต่เมืองปัว เมืองน่าน ต่อมาถึงเมืองฝางเป็นทหารเอกของเจ้าพระยาฝาง ต่อสู้กับพม่ามาตลอดจนสิ้นชีวิต(สมัยเจ้าพระยาตาก)

ลักษณะการแต่งกาย นุ่งกางเกงแค่หัวเข่า (ขาก๊วย) เสื้อแขนยาวถึงข้อศอกใช้ผ้าผูกแทนกระดุม (เสื้อหม้อห้อม) สวมรองเท้าหนังสัตว์ใส่เกราะไม้ไผ่รอบอก (ทำอย่างการเผ้าเฝือกรักษากระดูกหลัง) แล้วสวมเสื้อทับ คาดเอวทับด้วยผ้าแดง

มีความชำนาญในการใช้ดาบคู่ สามารถรำดาบให้เห็นเงาของปลายดาบเป็นรูป 3 เหลี่ยม อยู่รอบตัว ในขณะที่รำดาบให้ดูนี้อาจตัดหัวคนให้ขาดได้โดย
ไม่รู้ตัว

ปัจจุบัน ท่านเป็นเทวดาที่ดูแลคุ้มครองพื้นที่เขตอำเภอฝางทั้งหมด การกระทำสิ่งใด ๆ ก็ตามที่เกี่ยวข้องกับสมบัติของแผ่นดิน ซึ่งอยู่ในอำนาจของท่านในบริเวณอำเภอฝางนั้นจำเป็นต้องขออนุญาตท่านเสียก่อน

การบวงสรวง ประกอบพิธีกรรม จัดเครื่องสักการะบูชาในระดับชั้นเทวดา และชอบการละเล่นที่แสดงพละกำลังความสามารถของบุคคลโดยเฉพาะอย่างยิ่งคือ การงัดข้อบนตอไม้ที่สูงระดับประมาณครึ่งเมตร

การทำบุญให้ทาน ให้ใช้วิธีสังฆทาน ถวายผ้าไตร สร้างพระพุทธรูป

ประวัติอันต่อมา เมื่อสมัยพระยาหมื่นคื่น ได้ปกครองเมืองก๊ะ สันนิษฐานว่าจะอยู่ใกล้ ๆ บ่อน้ำมัน บริเวณหมู่บ้านแม่คะปัจจุบัน พระยาหมื่นคื่น มีภรรยาชื่อ ธรรมเนียม มีบุตรธิดาทั้งหมด 12 คน มีชื่อเท่าที่ปรากฎ 1 ใน 12 มีชื่อของเจ้าพ่อข้อมือเหล็ก เป็นลำดับที่ 2  โดยมีสมัยหนึ่งมีทัพมาจากพม่า ได้ยกทัพมาตีเมืองใหญ่น้อยในภาคเหนือ จนมาถึงเมืองก๊ะ และเข้าล้อมเมืองไว้ หวังจะให้ชาวเมืองก๊ะหมดอาหารและยอมจำนน ตอนนั้นหนทางมีอยู่สองอย่างคือสู้กับยอมแพ้ และเมื่อเลือกช้อยส์แรก ความสามารถทั้งด้านฝีมือและการวางกลยุทธการต่อสู้ ไม่มีใครเกิน เจ้าพ่อข้อมือเหล็ก ที่ได้นำทัพเข้าตะลุยจนศัตรูแตกพ่ายไปทั้งที่มีกำลังพลน้อยกว่า

ประวัติอันต่อมา อดีตเป็นสามัญชนชื่อ น้อย เป็นทหาร เป็นนักรบ บ้านเดิมอยู่ที่บ้านลานดอกไม้เมืองตาก ตนเป็นนักรบของหมื่นหาญ หมื่นดำ ซึ่งเป็นแม่ทัพอยู่ลำพูน ในสมัยนั้นเจ้าฟ้าสะท้านเป็นกษัตริย์ปกครองเชียงใหม่ ได้สู้รบกับไทยใหญ่และพม่า (ขณะสู้รบถูกไทยใหญ่จับตัวได้ถูกใส่ปลอกเหล็กที่ข้อมือ)  หลังจากนั้นก็รวบรวมทหารตั้งเป็นด่านรักษาเมืองเชียงใหม่อยู่แม่แตง ต่อมาได้ตายไปเพราะเป็นอัมพาตคือช้ำในตายเพราะผ่านการรบมามาก  เมื่อตายไปชาวบ้านก็ได้สร้างศาลให้สถิตย์อยู่ที่แม่แตง

อีกอันก็กล่าวถึงว่า  ชาติก่อนเจ้าพ่อคือ พระยาโกษาธิบดี (เหล็ก) เป็นน้องของพระยาโกษาธิบดี (ปาน) เคยเดินทางไปต่างประเทศ ดังนั้นจึงพูดภาษาต่างประเทศได้ แต่ม้าขี่ไม่ทราบว่าเป็นภาษาอะไร

ส่วนอันสุดท้ายนี้เล่าว่า เจ้าพ่อข้อมือเหล็กเดิมเป็นคนบ้านลานดอกไม้ แขวงเมืองกำแพงเพชร เป็นทหารยุคเจ้าฟ้าสะท้าน สามารถกำดาบสู้คนได้เป็นร้อย โดยข้อมือไม่ตกจึงได้ชื่อว่า ข้อมือเหล็กเป็นทหารให้เมืองเชียงใหม่ ครั้งสุดท้ายไปทำสงครามที่บ้านสบแตง รบกับพม่า 1 วัน กับ 1 คืน จนตายโดยยังถือดาบอยู่ในมือ อยู่หน้ากองทัพ พม่าไม่กล้าเข้าใกล้ (ในสมัยพระเจ้าอังวะ) ตอนเป็นทหารอยู่เป็นมีจิตใจเหี้ยมโหดแต่มีความรักบ้านเมือง จึงทำให้จิตกังกลอยู่เช่นนี้ ดังนั้นเลยไม่ยอมไปผุดไปเกิดยังคงเป็นผีอยู่
และเหตุที่มาเข้าร่างทรงในเมืองมนุษย์ก็เพื่อล้างกรรมเก่า ที่มีมาแต่ชาติปางก่อน เคยฆ่าคนไว้มากและอีกประการหนึ่งจิตใจยังกังวลห่วงชาติบ้านเมืองอยู่ จึงต้องลงมาประทับทรงกับร่างมนุษย์ มาช่วยเหลือมนุษย์สร้างบุญบารมี เจ้าพ่อเคยมีร่างทรงมาแล้ว 3 คน ตายไป 1 คน อีกคนหนึ่งลาไปบวชเป็นพระไม่สึกตลอดชีวิต การที่เลือกมาขี่ก็เพราะชาติก่อนได้เคยช่วยเหลือใช้สอยกันมา ชาตินี้จึงเลือกเป็นม้าขี่ศาลใหญ่อยู่ที่อำเภอแม่แตง

เมื่อพูดถึงภาพรวมๆ แล้ว ก็พอจะสรุปได้ว่า “เจ้าพ่อข้อมือเหล็ก” นั้น เป็นทหารนักรบระดับแม่ทัพ ที่มือปลอกแขนเหล็กเอาไว้ป้องกันตัวเป็นเอกลักษณ์ เคยสู้รบกับพม่า ไทยใหญ่ ที่เมืองเชียงใหม่เมื่อครั้งอดีต พอตายไปด้วยจิตสำนึกที่ยังรักชาติบ้านเมือง ก็เลยยังคงวนเวียนดูแลคอยปกป้องรักษาอยู่ตลอด (เป็นผีเจ้านายฝ่ายเหนือ)

ปล.อุทยานวีรกรรมเจ้าพ่อข้อมือเหล็ก ที่อำเภอฝาง คือต้นตำรับของจริงครับ