นอกจากวัดพระธาตุหริภุญชัยแล้ว ก็มีวัดจามเทวีเนี่ยแหละที่ผมมาบ่อยสุดในลำพูน ซึ่งถ้าจะให้เปรียบ วัดพระธาตุหริภุญชัยก็คงเหมือนพระเอก ส่วนวัดจามเทวีคงเหมือนพระรอง แต่คงเป็นพระรองที่สง่างาม และมีความสำคัญทั้งทางด้านประวัติศาสตร์และโบราณคดี วัดจามเทวี หรืออีกชื่อหนึ่งที่โดยทั่วไปเรียกกันว่า วัดกู่กุด ยังไม่มีหลักฐานที่แน่ชัดว่าสร้างตั้งแต่สมัยใด ส่วนใหญ่เป็นการสันนิษฐานจากเอกสารชั้นหลัง ประกอบกับตำนานและนิยายซึ่งกล่าวกันว่า พระราชโอรสของพระนางจามเทวี คือ พระเจ้ามหันตยศ และพระเจ้าอนันตยศ โปรดให้สร้างวัดนี้ขึ้นเพื่อถวายพระเพลิง แล้วโปรดให้สร้างเจดีย์เหลี่ยมมียอดหุ้มด้วยทอง เรียกชื่อว่า สุวรรณจังโกฏิ
แต่จากการที่ได้พบศิลาจารึกวัดกู่กุดบริเวณเชิงพระธาตุเจดีย์กู่กุด ศิลาจารึกหลักนี้ กล่าวถึงการปฏิสังขรณ์รัตนเจดีย์กู่กุด ว่าได้หักพังลง เนื่องจากแผ่นดินไหวครั้งใหญ่ที่ได้เกิดขึ้นในสมัยนั้น ฉะนั้นลักษณะทางศิลปกรรมของพระเจดีย์ที่วัดกู่กุดนี้ น่าจะอยู่ในสมัยของพระเจ้าสรรพสิทธิ์คือ พุทธศตวรรษที่ 17 และน่าจะไม่เก่าเกินรัชกาลพระเจ้าสวาธิสิทธิ์ หลังจากนั้นวัดนี้ก็คงถูกปล่อยให้ทิ้งร้างจนกระทั่ง พ.ศ. 2479 เจ้าจักรคำขจรศักดิ์ได้อาราธนาครูบาศรีวิชัย นักบุญแห่งล้านนา มาช่วยก่อสร้างโบสถ์ วิหาร กุฏิ ตลอดจนบูรณะปฏิสังขรณ์โบราณสถานที่สำคัญภายในวัด แล้วสถาปนาวัดจามเทวีขึ้นใหม่มีพระภิกษุอยู่จำพรรษา และได้รับพระราชทานวิสุงคามสีมา เมื่อวันที่ 2 กันยายน พ.ศ. 2480 มีชื่อว่า วัดจามเทวี จนกระทั่งทุกวันนี้
ส่วนโบราณสถานที่สำคัญในวัดจามเทวีอย่างแรกเลย คือ พระเจดีย์กู่กุด ที่มีลักษณะรูปแบบทางสถาปัตยกรรมเป็นเจดีย์สี่เหลี่ยมก่อด้วยศิลาแลง ฐานล่างทำเป็นหน้ากระดานสามชั้น องค์เจดีย์มีลักษณะเป็นทรงสี่เหลี่ยม ซ้อนลดหลั่นกันขึ้นไปห้าชั้น แต่ละชั้นจะมีซุ้มจระนำ ด้านละสามซุ้ม ภายในซุ้มประดิษฐานพระพุทธรูปปางประธานอภัย เป็นพระพุทธรูปปั้นหุ้มศิลาแลงแบบนูนสูง รวมทั้งหมด 60 องค์ ซุ้มจระนำทำเป็นซุ้มโค้งแบบสองหยัก ซึ่งเป็นลักษณะซุ้มสมัยทราวดีตอนปลาย กระหนกปั้นเป็นกระหนกผักกูด ตัวเหงาที่ปลายซุ้มเป็นแบบทราวดีบริเวณมุมทั้งสี่ของแต่ละชั้น ยกเว้นชั้นบัวกลุ่ม และปล้องไฉน ส่วนยอดบนสุดได้หักหายไปจึงมีการเรียกเจดีย์องค์นี้ว่า เจดีย์กู่กุด
อีกหนึ่งโบราณสถานสำคัญของวัดเป็นรัตนเจดีย์ ซึ่งตั้งอยู่ทางขวาของวิหาร สร้างขึ้นในราวพุทธศตวรรษที่ 17 โดยพระยาสรรพสิทธิ์ ฐานล่างสุดเป็นรูป 8 เหลี่ยม มีเส้นผ่าศูนย์กลาง 4.40 เมตร สูงจรดยอด 11.50 เมตร องค์เจดีย์เป็นรูปสี่เหลี่ยม แต่ละเหลี่ยมเจาะเป็นซุ้ม ประดิษฐานพระพุทธรูปยืน ก่ออิฐถือปูนทั้งองค์
ด้วยสถาปัตยกรรมความงามของเจดีย์กู่กุดและรัตนเจดีย์ ที่มีความสำคัญทั้งในด้านประวัติศาสตร์และโบราณคดี วัดจามเทวีจึงเป็นสถานที่ท่องเที่ยว ที่ทุกคนห้ามพลาดในการแวะมาเยี่ยมชมครับ
ผู้เขียน