วัดเจดีย์ปล่อง : 1 ใน 3 ของเจดีย์โบราณทรงคุณค่า เมืองเชียงใหม่

[Dockaturk]

เชียงใหม่ มีวัดที่มีเจดีย์โบราณแบบเจดีย์ปล่องด้วยกัน 3 ที่ ครับ คือวัดร่ำเปิง วัดพวกหงส์ และวัดเจดีย์ปล่อง หรือวัดเชียงโฉม ซึ่งชื่อวัดอันหลังนี้ คือวัดที่ผมจะพามาเยี่ยมชมกันครับ

วัดเชียงโฉม หรือ วัดเจดีย์ปล่อง ตั้งอยู่ที่ซอยเจดีย์ปล่องเยื้องประตูสถาบันราชภัฏเชียงใหม่ทางทิศเหนือ ปรากฎอยู่ในตำนานพื้นเมืองเชียงใหม่และ ตำนานสิบห้าราชวงศ์ ว่าบริเวณนี้ทิศเหนือของประตูช้างเผือก ปรากฎมีเวียงหนึ่งว่าเวียงเชียงโฉม คำว่า "โสม/โฉม" แปลว่า "งาม" โดยสันนิษฐานว่าสมัยนั้นเชียงโฉมคงมีฐานะเป็นเมืองหน้าด่านของเชียงใหม่

โดยก่อนที่พญามังรายจะสร้างเมืองเชียงใหม่ได้เสด็จประพาสป่าบริเวณเชิงดอยสุเทพ เพื่อแสวงหาชัยภูมิที่จะสร้างเมืองเชียงใหม่ ได้ประทับแรมที่เวียงรั้วบ่าง (นอกประตูเมืองเชียงใหม่) ในคืนนั้นได้นิมิตเห็นนางผู้หนึ่งมีรูปโฉมที่งดงามยิ่งนักที่นั้นจึงได้ชื่อว่า "เชียงโฉม"

วัดเชียงโฉม สร้างในสมัยพญายอดเชียงราย ต่อจากพระเจ้าติโลกราช ซึ่งเป็นกษัตริย์องค์ที่ 10 แห่งราชวงศ์มังราย โดยได้สร้างวัดเชียงโฉมเป็นวัดแรก

[Dockaturk]

ตามตำนานเชียงโฉมกล่าวไว้ว่าพระนางจิรประภามหาเทวี ได้เป็นผู้ทะนุบำรุงวัดเชียงโฉม โดยได้บูรณะเจดีย์วัดเชียงโฉม ขึ้นในพ.ศ.2088 และภายหลังพม่าได้เข้าตีเมืองเชียงใหม่ จนเชียงใหม่ตกอยูภายใต้การปกครองของพม่า อยู่เป็นเวลา 200 กว่าปี

เมื่อในสมัย พระเจ้ากาวิละวงศ์ ได้ฟื้นฟูเมืองเชียงใหม่ขึ้นในยุคนั้น เรียกว่า "ยุคเก็บผักใส่ตะกร้า เก็บข้าใส่เมือง" โดยได้ต้อนเอาไพร่คนจากเมืองสิบสองปันนา คือ พวกไทลื้อ ไทเขิน มาสร้างฟื้นฟูเมืองเชียงใหม่จนหมดยุคเจ้าผู้ครองเมืองเชียงใหม่ 9พระองค์ วัดเชียงโฉมยังไม่ได้รับการฟื้นฟูแต่อย่างใด โดยมากจะฟื้นฟูวัดที่ตั้งอยู่ในกำแพงเมืองชั้นในเท่านั้น วัดเชียงโฉม จึงเป็นวัดร้างมา 400 กว่าปี

ส่วนสภาพปัจจุบันของวัดเชียงโฉม ได้รับการบูรณะฟื้นฟู ให้เป็นวัดที่มีพระสงฆ์อยู่จำพรรษา ด้วยแรงผลักดันของชุมชน เพราะต้องการวัดเป็นรูปธรรมของชุมชน จึงไปกราบเรียนพระเทพวรสิทธาจารย์ รองเจ้าคณะจังหวัดเชียงใหม่ เจ้าอาวาสวัดพระธาตุดอยสุเทพราชวรวิหาร เป็นประธานในการบูรณะฟื้นฟูพร้อมทั้งได้สร้างพระพุทธรูป พระเจ้าแข้งคมจำลอง เป็นพระประธานในวิหาร พระพุทธรูปหล่อโลหะปิดทองหนัก 800 กิโลกรัม หน้าตักกว้าง 72 นิ้ว เพื่อถวายเป็นพระราชกุศล 72 พรรษามหาราชินี

[Dockaturk]

สิ่งที่น่าสนใจในวัดแห่งนี้ คือ เจดีย์ปล่อง ที่สันนิษฐานว่าได้รับอิทธิพลมาจากจีน มีอายุราวพุทธศตวรรษที่ 21 ซึ่งเจดีย์ลักษณะนี้มีอีก 2 องค์ ที่มีรูปร่างคล้ายกับเจดีย์ปล่อง คือ เจดีย์ที่วัดโปทาราม (ร่ำเปิง) และเจดีย์วัดพวกหงส์

ลักษณะของเจดีย์เป็นศิลปะล้านนาระยะที่ 3 โดยมีลักษณะรูปแบบศิลปกรรมเป็นเจดีย์ทรงกลมเหนือขึ้นไปเป็นชั้นกลมย่อ 7 ชั้น มีซุ้มประดิษฐานพระพุทธรูปอยู่โดยรอบแต่ละชั้น โดยเรื่องแนวคิดเรื่องซุ้มพระจำนวนมาก คงจะได้มาจากวัดจามเทวีและวัดเจดีย์เหลี่ยม ส่วนทรงกลม เป็นอิทธิพลเจดีย์แบบสุโขทัยลังกา ซึ่งเจดีย์ทั้ง 3 องค์นี้ เข้าใจว่าจะสร้างในสมัยเดียวกัน เพราะมีลักษณะคล้ายกันมาก ซึ่งการสร้างซุ้มพระที่องค์เจดีย์ มีมาตั้งแต่สมัยพุทธศตวรรษต้นๆ เมื่อมีธรรมเนียมการสร้างวิหารถ้ำ จึงนำเอาพระเจดีย์เข้าไปเป็นส่วนประกอบ

[Dockaturk]

สำหรับปัจจัยการสร้างซุ้มพระหรือพระพุทธรูป ติดกับองค์เจดีย์นั้น มีสาเหตุสำคัญอยู่ 2 ประการด้วยกัน คือ

1.การรวมเอาพระพุทธรูปและเจดีย์ไว้ด้วยกัน เมื่อเกิดคติการสร้างพระพุทธรูปแล้ว โดยเฉพาะนิยมสร้างวิหารถ้ำ ด้วยการสลักพระเจดีย์ไว้เป็นปูชนียวัตถุ สำหรับพุทธศาสนิกชนจะได้สักการบูชา

2.เนื่องจากการสร้างเจดีย์เป็นการสร้างกุศลที่สำคัญยิ่งในพระพุทธศาสนา จึงทำให้มีผู้นิยมสร้างพระเจดีย์กันมาก แม้ว่าจะไม่มีพระบรมสารีริกธาตุบรรจุก็ตาม

ถือได้ว่าเป็นวิวัฒนาการที่พระเจดีย์แบบมีซุ้มพระ สร้างเนินทรงกลม แต่การสร้างให้มีซุ้มพระเช่นนี้ คงเนื่องมาจากหาพระบรมธาตุฯ บรรจุไม่ได้ แต่เมื่อมีศรัทธาจะสร้างวัดให้สมบูรณ์ตามองค์ประกอบของวัดแล้ว จำเป็นต้องสร้างเจดีย์ด้วย

ปัจจุบัน กรมศิลปากร ได้ทำการโบกปูนทับ เพื่อรักษารูปทรงของเจดีย์ไม่ให้ทรุดลง และมูลนิธิพระบรมธาตุดอยสุเทพ ได้เข้ามาบูรณะฟื้นฟูวัดเชียงโฉมให้เป็นวัดที่มีพระสงฆ์จำพรรษา

[Dockaturk]

ส่วนพระเจ้าแข้งคมจำลอง พระประธาน แห่งพระวิหาร วัดเจดีย์ปล่อง เป็นพระพุทธรูปหล่อโลหะปิดทองหนัก 800 กิโลกรัม หน้าตักกว้าง 72 นิ้ว สร้างเพื่อถวายเป็นพระราชกุศล 72 พรรษามหาราชินี โดยนพระเจ้าแข้งคม ถือได้ว่าเป็นพระพุทธรูปเก่าแก่ศักดิ์สิทธิ์ ปางมารวิชัย ขัดสมาธิราบ ศิลปะสมัยล้านนา มีลักษณะพิเศษคือ พระชงฆ์เป็นสันขึ้น จึงเรียกว่า "แข้งคม"

หนังสือชินกาลมาลีปกรณ์ ได้กล่าวถึงพระเจ้าแข้งคมว่า มีพุทธลักษณะแบบลวปุระ และขนานนามว่า "พระกัมโพชปฏิมา"

[Dockaturk]

ทั้งนี้ พุทธลักษณะพิเศษของพระพุทธรูป นักโบราณคดีปัจจุบันกล่าวว่า มีศิลปะสมัยอู่ทองผสม และมีความแตกต่างจากแบบแผนของศิลปะล้านนาที่มีมาแต่เดิมอย่างเห็นได้ชัด คือ พระพักตร์สี่เหลี่ยม พระเนตรโปน พระโอษฐ์หนา ขอบพระโอษฐ์ซ้อนกัน 2 เส้น มีไรพระศก ขมวดพระเกศาเป็นเม็ดเล็ก พระรัศมีเป็นเปลวสูง สังฆาฏิเป็นแผ่นขนาดใหญ่ยาวลงมาจรดพระนาภี ปลายเป็นริ้วพับซ้อนกัน พระหัตถ์ขวาวางอยู่กึ่งกลางพระชงฆ์ นิ้วพระหัตถ์ยาวไม่เสมอกัน ลักษณะดังกล่าวนี้สามารถ เปรียบเทียบได้กับพระพุทธรูปแบบอู่ทองรุ่นที่ 2 ที่มีอิทธิพลของศิลปะเขมรแบบบายน

อย่างไรก็ดี พระเจ้าแข้งคมที่เห็นในปัจจุบัน นักวิชาการศิลปะมีความเห็นว่ามีพุทธศิลปะเป็นแบบสุโขทัยผสมล้านนามากกว่าแบบลพบุรี

อนึ่ง ทุกปีในเทศกาลสงกรานต์ จะมีการสสรงน้ำพระเจ้าแข้งคมด้วย

[auto]