เที่ยวเวียงกุมกาม ฉบับฉับไวในครึ่งวัน

[Dockaturk]

เวียงกุมกาม ชื่อนี้หลายคนอาจจะเคยได้ยิน แต่ก็เชื่อว่ายังมีอีกหลายคนที่ไม่เคยรู้จัก เวลามาเที่ยวเมืองเชียงใหม่

เวียงกุมกาม  เป็นอดีตเมืองหลวงของอาณาจักรล้านนา ที่พญามังรายโปรดให้สร้างขึ้นเมื่อ พ.ศ. 1829 โดยโปรดให้ขุดคูเวียงทั้ง 4 ด้าน ไขน้ำแม่ปิงให้ขังไว้ ในคูเมืองโบราณสถานที่ปรากฏอยู่ในเวียงกุมกามและใกล้เคียง เป็นเวียง (เมือง) ทดลองที่สร้างขึ้น ก่อนที่จะมาเป็นเมืองเชียงใหม่

จะมาเที่ยวเวียงกุมกาม ก็ให้มุ่งหน้ามาทางถนนเชียงใหม่-ลำพูน (ถนนต้นยาง) จากสี่แยกหนองหอยมุ่งหน้าไปทางลำพูน ขับรถมาไม่ไกลนัก สังเกตจะมีป้ายแปะติดไว้ว่าเวียงกุมกาม ปากทางเข้ามีเจดีย์เก่าๆ ตั้งตระหง่านอยู่ภายใต้ร่มต้นจามจุรี ถ้าเอาข้อมูลแบบวิชาการก็ตั้งอยู่ที่ ตำบลท่าวังตาล อำเภอสารภี จังหวัดเชียงใหม่ โดยมีระยะห่างจากตัวเมืองเชียงใหม่ไปทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ประมาณ 5 กิโลเมตร

[Dockaturk]

บริเวณพื้นที่ระหว่างแนวสายน้ำแม่ปิงเดิมกับแนวแม่น้ำปิงปัจจุบัน ในเขตตอนใต้ตัวเมืองเชียงใหม่ลงมาราว 5 กม. คือ ท้องที่ส่วนใหญ่ของตำบลท่าวังตาล บางส่วนของตำบลหนองผึ้ง เขตอำเภอสารภี รวมถึงตำบลป่าแดด และตำบลหนองหอย เขตอำเภอเมือง จังหวัดเชียงใหม่ เนื้อที่เฉลี่ยกว่า 3 ตารางกม.นั้น เป็นเขตเมือง เวียงกุมกาม ที่ปรากฏหลักฐานทั้งทางด้านเอกสารตำนานพงศาวดาร และหลักฐานด้านโบราณวัตถุสถาน ชี้ชัดว่ามีการตั้งถิ่นฐานชุมชนที่อาศัยอยู่ในพื้นที่นี้ ตั้งแต่ระยะก่อนสมัยล้านนา หรือก่อนพุทธศตวรรษที่ 19

โดยเฉพาะหลักฐานจากการขุดแต่งบูรณะโบราณสถานในเขตเวียงกุมกามเป็นครั้งแรก ที่วัดช้างค้ำ (กานโถมกุมกามภิรมย์) ในบริเวณสนามหน้าโรงเรียนวัดช้างค้ำ (เดิม) เมื่อปี พ.ศ.2527 ที่ได้พบซากวัดร้างคือฐานวิหารและมณฑปหันหน้าไปทางทิศตะวันตก ในระดับต่ำกว่าพื้นดินปัจจุบันเฉลี่ย 1.2 เมตร รวมถึงหลักฐานโบราณวัตถุประเภทจารึก พระพิมพ์ พระพุทธรูป เศษภาชนะดินเผา ฯลฯ ที่เป็นลักษณะรูปแบบของรัฐหริภุญไชย และโบราณวัตถุรูปแบบต่างๆในสมัยล้านนา อันแสดงถึงความเป็นชุมชนชายขอบ  ของรัฐหริภุญไชยแต่ดั้งเดิม ที่ได้อยู่อาศัยสืบต่อเนื่องกันเรื่อยมา จนถึงสมัยของรัฐล้านนาในระยะหลัง

[Dockaturk]

ในระหว่างปี พ.ศ.1829-1838 พญามังราย ได้ก่อตั้งเวียงกุมกาม และทรงประทับอยู่ ณ เวียงแห่งนี้ โดยโปรดให้ขุดคูเวียงทั้งสี่ด้าน สร้างวัดกู่คำ สะพานกุมกาม อีกทั้งได้พบหลักฐานการก่อสร้างวัดของขุนนาง และความเคลื่อนไหวของพระสงฆ์ในอีกหลายวัด

ในระหว่างประทับอยู่ที่เวียงกุมกามแห่งนี้ พญามังรายได้ยกกองทัพไป หมายจะตีเอาเมืองหงสาวดี และเมืองอังวะ ในเขตประเทศเมียนมาร์ ซึ่งอยู่ในระยะที่กำลังอ่อนแอภายหลังจากการรุกรานของพวกมองโกล ที่เจ้าเมืองทั้ง 2 แห่งไม่ยอมทำศึกด้วยแต่ได้ขอผูกมิตรไมตรีโดยได้มอบพระธิดา ข้าทาส และช่างฝีมือหลายหมู่เหล่า ที่โปรดให้กระจายไปสร้างงานอาชีพอยู่ในเขตหัวเมืองต่างๆ พร้อมกับการอุปถัมภ์ค้ำชูพุทธศาสนาเพื่อความร่มเย็นเป็นสุขของคนในสังคมบ้านเมือง มีกฎหมายแบบจารีตประเพณีที่เรียกกันว่า มังรายศาสตร์ เพื่อปกครองไพร่ฟ้าประชาชนอย่างเสมอภาคเท่าเทียม ตามสถานภาพของบุคคล ผู้คนพลเมืองประกอบสัมมาอาชีพ เฉพาะอย่างยิ่งการทำเกษตรกรรมไร่นาทดน้ำแบบเหมืองฝาย ค้าขายกับต่างบ้านต่างเมือง ยึดมั่นในระบบความเชื่อดั้งเดิม พร้อมๆกับการเป็นพุทธศาสนิกชนที่ดี มีศรัทธาไปวัดรับศีลฟังเทศนาธรรมกันโดยทั่วไป โดยได้สร้างสรรค์ผลงานการก่อสร้างที่เป็นวัดในพุทธศาสนาไว้จำนวนหลายสิบแห่ง ซึ่งบรรดาซากเหลือของวัดต่างๆ ในเขตเวียงกุมกามเหล่านี้ ย่อมเป็นส่วนหนึ่ง ที่แสดงถึงความมั่งคั่งสมบูรณ์ของเวียงกุมกามในอดีตได้เป็นอย่างดี

[Dockaturk]

ส่วนการล่มสลายของเวียงกุมกาม สาเหตุที่เวียงกุมกามร้างลงไปนั้น ไม่ใช่เพราะเกิดขึ้นจากเหตุการณ์น้ำท่วมใหญ่โดยตรง แต่เป็นเพราะผลพวงของสงคราม จากการที่พม่าเข้ามายึดครองเมืองเชียงใหม่และล้านนาไว้ได้โดยรวม โดยเฉพาะที่เวียงกุมกามนี้ พม่าน่าจะได้เกณฑ์กวาดต้อน ผู้คนพลเมืองไปเป็นข้าทาส/เชลยศึกเสียหมดก่อน แล้วปล่อยทิ้งเวียงกุมกามให้ร้างลง ไม่มีผู้คนอยู่อาศัยทำกิจกรรม อันเป็นเหตุให้ตั้งแต่ระยะนี้เป็นต้นมา

วัดวาอารามและบ้านเรือนที่อยู่อาศัยต่างๆไม่มีคนดูแล ถูกทอดทิ้งปล่อยให้รกร้างเป็นป่ารกชัฏ เป็นที่อยู่อาศัยของสัตว์ป่านานาชนิด  แล้วต่อมาอีกระยะหนึ่ง (ที่เป็นเวลานานมากพอที่วัสดุสิ่งก่อสร้างต่างๆของวัดจะเสื่อมโทรม และได้พังทลายตกลงมากองอยู่รอบๆส่วนฐาน บนพื้นดินใช้งานเดิมของวัด) จึงเกิดเหตุการณ์น้ำแม่ปิงท่วมใหญ่ ไหลหลากล้นฝั่งพุ่งตรงลงมาผ่านทับพื้นที่เวียงกุมกาม จากการที่ตั้งอยู่ทางตอนใต้ของแนวโค้งแม่น้ำปิงดังกล่าว ขณะเดียวกันสายน้ำก็ได้พัดพา เอาตะกอนดิน และกรวดทรายมาทับถมใหญ่ในคราวเดียว เป็นปริมาตรของตะกอนดินกรวดทรายที่มากมายมหาศาล

[Dockaturk]

ปัจจุบัน โบราณสถานต่างๆ กระจัดกระจายตัวอยู่ทั่วไป ทั้งในเขตโฉนดที่ดินของราษฎรบริเวณบ้านเรือน เรือกสวนและไร่นา เฉพาะบางแห่งเพียงส่วนน้อย ที่ได้ประกาศขึ้นทะเบียนเป็นเขตวัดร้าง และเป็นโบราณสถานของชาติ

ศิลปกรรมในเวียงกุมกาม มีโบราณสถานที่โดดเด่นทางด้านสถาปัตยกรรม ล้วนเป็นศาสนาสถานเนื่องในพุทธศาสนาด้วยกันอยู่หลายแห่ง และจากจำนวนวัดร้างในอดีตมากมาย ทำให้หลายคนคิดว่าการจะมาเที่ยวเวียงกุมกามนั้น ต้องเริ่มต้นจากที่ไหนยังไง  ตรงนั้นมีส่วนที่น่าสนใจบ้าง ซึ่งการจะเที่ยวให้หมดเกือบทุกวัดนั้น ดูจะเป็นเรื่องที่แข็งแกร่งกันจนเกินไป ยิ่งกับคนที่มีเวลาน้อยแล้วด้วยนั้น ก็ต้องการที่จะโฟกัสเอาแต่ที่สำคัญและน่าสนใจ

ผมในฐานะที่เคยไปมาแล้วแทบจะทุกวัดของเวียงกุมกาม เลยอยากจะมานำเสนอชี้ทางให้กับคนที่คิดอยากจะไปเที่ยวชมเมืองเก่าที่นี่กัน ซึ่งใช้เวลาเพียงครึ่งวัน ก็ถือว่าสบายตัวกันแล้วครับ ส่วนใครอยากจะแว่บไปตรงอื่นเพิ่มเติ่ม ก็ย่อมทำได้

หลักๆ ที่จะพาไปเที่ยวก็มี วัดกานโถม (ช้างค้ำ) วัดเจดีย์เหลี่ยม (วัดกู่คำ) วัดพระธาตุขาว (วัดธาตุขาว) วัดพญามังราย วัดพระเจ้าองค์ดำ และวัดปู่เปี้ย โดยจะเรียงลำดับ และขับรถรอบเป็นวงกลม

[Dockaturk]

วัดกานโถม (ช้างค้ำ) วัดแห่งนี้ สร้างขึ้นเมื่อปี พ.ศ. 1833 ประกอบด้วยฐานเจดีย์ฐานกว้าง 12 เมตร สูง 18 เมตร มีซุ้มคูหาสี่ทิศ มีการใช้พระพุทธรูปซ้อนเป็น 2 ชั้น (ชั้นล่าง- มีพระพุทธรูปนั่ง 4 องค์ ชั้นบน- มีพระพุทธรูปยืน 2 องค์) วิหารและเจดีย์ทรงมณฑปบนฐานลานประทักษิณเตี้ย บริเวณฐานวิหารพบพระพิมพ์ดินเผาแบบหริภุญไชยฝังไว้โดยรอบ นอกจากนี้ยังมีเจดีย์อีก 1 องค์ลักษณะเป็นเจดีย์ทรงมณฑปยอดระฆัง ในบริเวณวัดกานโถมยังมีต้นพระศรีมหาโพธิ์ที่ได้อัญเชิญเมล็ดจากเมืองลังกามาไว้ด้วย นอกจากนี้วัดดังกล่าวยังปเนจุดขุดค้นพบเวียงกุมกามที่แรกด้วย

[Dockaturk]

วัดเจดีย์เหลี่ยม (วัดกู่คำ) แต่เดิมวัดนี้ชื่อวัดกู่คำ กู่ หมายถึง พระเจดีย์ คำ หมายถึง ทองคำ พญามังรายโปรดให้ก่อสร้างขึ้นเมื่อปี พ.ศ. 1831 โบราณวัตถุที่สำคัญของวัดคือ องค์พระเจดีย์ประธานรูปทรงมณฑปปลด 5 ชั้น วัดนี้มีความโดดเด่นคือ เป็นวัดที่กษัตริย์สร้าง และมีรูปแบบเจดีย์ที่แสดงถึงอิทธิพลรูปแบบของรัฐหริภุญไชย โดยที่พญามังรายโปรดให้เอามาก่อสร้างไว้ในเวียงกุมกามระยะแรกๆ

[Dockaturk]

วัดพระธาตุขาว (วัดธาตุขาว) ที่เรียกกันว่าวัดธาตุขาวเนื่องมาจากแต่เดิมนั้นตัวเจดีย์ยังคงปรากฏผิวฉาบปูนสีขาวนั่นเอง โบราณสถานประกอบด้วยวิหาร เจดีย์ อุโบสถ และมณฑป โดยมีการก่อสร้างขึ้นมา 2 ระยะคือ ระยะแรกก่อสร้างเพียงเจดีย์ วิหาร อุโบสถ แต่ต่อมาเกิดการชำรุดจึงต่อเติมฐานเจดีย์ให้ใหญ่ขึ้น ระยะที่สองมีการก่อสร้างมณฑปสำหรับประดิษฐานพระพุทธรูป

[Dockaturk]

วัดพระเจ้าองค์ดำ ตั้งอยู่ภายในเวียงกุมกาม โดยอยู่ใกล้กับกำแพงเมืองทางด้านทิศตะวันตกเฉียงเหนือ ก่อนมีการขุดแต่งนั้นเป็นสวนลำไย มีพื้นที่เป็นเนินดิน 2 แห่ง ชาวบ้านเรียกว่า เนินพญามังราย และเนินพระเจ้าดำ และสันนิษฐานว่าที่เรียกวัดพระเจ้าองค์ดำนี้ เพราะวัดแห่งนี้เคยมีพระพุทธรูปสีดำประดิษฐานอยู่ โบราณสถานที่พบส่วนใหญ่เป็นวิหารหลายหลัง มีซุ้มประตูโขงและแนวกำแพง ถัดจากซุ้มโขงเข้ามามีวิหารและเจดีย์

วัดพญามังราย ตั้งอยู่บริเวณใกล้เคียงกับวัดพระเจ้าองค์ดำทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ ชื่อวัดพญามังรายนี้เป็นชื่อเรียกที่ตั้งขึ้นมาใหม่โดยกรมศิลปากร เนื่องจากไม่ปรากฏหลักฐานกล่าวถึงประวัติความเป็นมาของวัดนี้ แต่เมื่อพิจารณาจากการที่เห็นว่าตั้งอยู่ใกล้วัดพระเจ้าองค์ดำมากที่สุดจนดูเหมือนเป็นวัดเดียวกัน เอกลักษณ์ของวัดนี้อยู่ที่การสร้างพระวิหารที่ไม่มีทางขึ้นลงหลักไว้ที่ด้านหน้า แต่สร้างไว้ที่ด้านซ้าย (กรณีที่หันหน้าไปทางหน้าวัด) ในส่วนพระเจดีย์พบร่องรอยการตกแต่งปูนปั้นลายช่องกระจกสอดไส้

[Dockaturk]

วัดปู่เปี้ย ถือเป็นวัดที่มีความงดงามแห่งหนึ่งในเวียงกุมกาม รูปแบบผังการสร้างวัด และ รูปแบบเจดีย์ประธานมณฑปมีสภาพค่อนข้างสมบูรณ์ โบราณสถานประกอบด้วยวิหารสร้างยกพื้นสูง เจดีย์ อุโบสถ ศาลผีเสื้อ และแท่นบูชา พร้อมทั้งมีลวดลายปูนปั้นประดับเจดีย์ที่สวยงามมาก

[Dockaturk]

มาเที่ยวที่นี่ มีตัวเลือกให้หลายอย่าง มอเตอร์ไซค์จะเป็นยานพาหนะที่สะดวกที่สุด เพราะสามารถเข้าออกได้ทุกตรอกซอย เช่นเดียวกันกับรถยนต์ แต่ถ้าใครต้องใช้บริการรถโดยสาร ให้นั่งรถแดงมาลงเวียงกุมกาม แล้วค่อยใช้บริการ นั่งรถม้า รถราง กันได้ครับ

อัตราค่าบริการรถม้า คันละ 200 บาท สามารถนั่งได้ 2-3 คน 
ส่วนรถรางมี 9 คัน  ถ้านั่ง 1-10 คน คันละ 300 บาท 11-15  คน คันละ 350 บาท 16-20 คน คันละ 400 บาท
โดยสถานที่ที่นักท่องเที่ยวสามารถติดต่อชมเมืองประวัติศาสตร์เวียงกุมกามและนั่งรถม้า รถรางได้ คือ 1) ศูนย์ข้อมูลเวียงกุมกาม 2) วัดช้างค้ำ (กานโถม) 3) วัดเจดีย์เหลี่ยม เรื่องอัตราค่าบริการ ยังไงก้โทรสอบถามกันอีกที เผื่อมีการเปลี่ยนแปลง เดี๋ยวผมจะใส่เบอร์โทรไว้ที่ท้ายบทความกันครับ

การบริการนำเที่ยวชมเวียงกุมกามใช้เวลาประมาณ  45 นาที ถึง 1 ชั่วโมง การบริการนำเที่ยวมีมัคคุเทศก์อาสาในพื้นที่ให้บริการ โดยรถม้าคนขับรถม้าจะเป็นทั้งมัคคุเทศก์ บรรยายให้ข้อมูลประวัติศาสตร์เวียงกุมกาม แต่ถ้าเป็นนักท่องเที่ยวต่างชาติ จะใช้วิธีการเปิดเอกสารประชาสัมพันธ์การท่องเที่ยวเวียงกุมกามให้ชมประกอบด้วย เนื่องจากมัคคุเทศก์อาสาสมัครเป็นประชาชนในพื้นที่ไม่สามารถบรรยายเป็นภาษาอังกฤษได้ แต่บางครั้งหากเป็นนักท่องเที่ยวที่มาจากบริษัททัวร์ก็จะมีมัคคุเทศก์ของบริษัทบรรยายให้โดยเฉพาะ

ทั้งนี้ สามารถสอบถามข้อมูลได้ที่ ศูนย์ข้อมูลเวียงกุมกาม เบอร์โทรศัพท์/แฟกซ์ 053-140322 กันครับ

สุดท้ายนี้ขอให้เที่ยวสนุก เดินทางปลอดภัย และเรียนรู้ไปกับประวัติศาสตร์ ของอดีตเมืองหลวงของอาณาจักรล้านนา อย่างเต็มอรรถรส

[auto]