พาไปชมมัสยิดช้างคลาน เชียงใหม่

[Dockaturk]

ช่วงนี้มาตระเวนแถวช้างคลานบ่อย เพราะนอกจากจะชอบมากินโรตีมะตะบะแล้ว ก็ตระเวนไปกาดฮ่อ และเยี่ยมชมมัสยิดในย่านนั้น

ถ้าจำไม่ผิด หรือสมองส่วนความจำยังไม่ถูกทำลาย จำได้ว่าเคยมาชมมัสยิดบ้านฮ่อไปแล้ว ซึ่งถือเป็นหนึ่งในมัสยิดสำคัญของย่านนั้น และอีกแห่งที่สำคัญไม่แพ้กันก็คือ มัสยิดช้างคลาน เชียงใหม่ ที่ตั้งอยู่บนถนนเจริญประเทศ 13 อันเป็นแหล่งชุมชนมุสลิมมัสยิดช้างคลาน

ย้อนกลับไปใน ปี พ.ศ. 2393 มีท่าน มุฮัมมัด อุสมาน อาลี เมยายี กับภรรยาชาวพม่า พร้อมน้องชายและน้องภรรยาซึ่งนับถือศาสนาพุทธ ในตอนแรกตั้งบ้านเรือนอยู่ที่ทางทิศใต้ของกำแพงเมือง แต่หลังจากอยู่มาได้ 2-3 ปี ก็พบว่าอยู่ใกล้กับคุ้มเจ้าครองนครมากเกินไป และแวดล้อมด้วยชุมชนของชาวพุทธ ทำให้ไม่สะดวกในการปฏิบัติศาสนกิจ ท่านมุฮัมมัดและภรรยาจังได้ย้ายออกไปอยู่ในบริเวณซึ่งเป็นถิ่นฐานของชาวมุสลิมย่านช้างคลานปัจจุบันซึ่งห่างจากกำแพงเมืองเก่าไปทางทิศตะวันตกเฉียงใต้ประมาณ 2 กิโลเมตร โดยปล่อยให้น้องชายและน้องสาวของภรรยาซึ่งนับถือศาสนาพุทธยังคงอยู่ในชุมชนของชาวพุทธต่อไปต่อไป โดยในระยะเริ่มแรกของการตั้งถิ่นฐานมีมุสลิมอยู่เพียง ชาวอินเดียเชื้อสายบังคลาเทศกลุ่มแรกที่เข้ามาตั้งถิ่นฐานในเมืองเชียงใหม่อพยพมาจากประเทศพม่า

เมื่อประชากรมุสลิมที่อพยพจาก ประเทศอินเดีย พม่า มาลายู ได้มารวมตัวกันมากขึ้น ท่านอุสมาน มูฮักมัด อุสมาน อาลี เมยายี คนเมืองกัลกัตตา ประเทศอินเดีย ซึ่งเป็นแกนนำผู้อพยพในขณะนั้น ได้รวบรวมสมาชิกช่วยกันสร้างมัสยิดเป็นตัวอาคารทำด้วยไม้ไผ่ หลังคามุ่งแฝก เพื่อใช้เป็นสถานที่นมาซ อันเป็นศาสนบัญญัติสำคัญยิ่งของชาวมุสลิมที่ทุกคนต้องกระทำทุกวัน ๆละ 5 เวลาและเป็นที่สำหรับการเรียนการสอนหลักคำสอนของศาสนา ท่านอุสมาน เมยายี เป็นครูผู้สอน และท่านได้รับเลือกจากสมาชิกในชุมชนขณะนั้นให้ดำรงตำแหน่ง อีหม่าม (ผู้นำทางศาสนาของชุมชน) เป็นท่านแรกและแห่งแรกของชุมชนมุสลิมจังหวัดเชียงใหม่

เดิมทีมัสยิดช้างคลานอยู่ติดกับฝั่งตะวันตกของแม่น้ำปิง ซึ่งเรียกกันว่า “ท่าปู่ก้อน” ตั้งอยู่ถนนเจริญประเทศปัจจุบัน ซึ่งขณะนั้น พื้นที่ส่วนใหญ่เป็นท้องทุ่งนาอุดมสมบรูณ์สำหรับเลี้ยงสัตว์ ต่อมาที่บริเวณท่าปู่ก้อน ถูกน้ำเซาะตลิ่งพัง ลงทุกปีในฤดูน้ำหลาก ท่านอุสมานเมยายี จึงมองหาแห่งใหม่ในการสร้างมัสยิดให้มีความแข็งแรงมากขึ้นและท่านรับความเมตตาจากเจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่ในขณะนั้น บริจาคที่ดินซึ่งมีเนื้อที่ประมาณ 3 งานเศษ สร้างเป็นมัสยิดแห่งใหม่ คือบริเวณที่เป็นที่ตั้งมัสยิดปัจจุบัน บนถนนเจริญประเทศซอย 13 ตำบลช้างคลาน จังหวัดเชียงใหม่ ในการก่อสร้างมัสยิดแห่งใหม่นี้ ตัวอาคารทำด้วยไม้เนื้อแข็ง และหลังคามุ้งด้วยกระเบื้องดินเผา

[Dockaturk]

ต่อมาในปี พ.ศ. 2453 แม่เรียมและลูกหลาน คือนายคำ มะหะหมัด ได้ช่วยกันเป็นกำลังสำคัญ ในการก่อสร้างมัสยิดขึ้นใหม่ เพื่อรองรับสัปปุรุษ ที่มีจำนวนเพิ่มมากขึ้น ด้วยความร่วมมือของบุคคลสำคัญของชุมชน ได้แก่ ท่านพญาผดุงกิจ (บุตรของทานซาฟัด อาลี ทันดอน) ซึ่งเป็นบุคคลอีกท่านหนึ่งที่มีบทบาทสำคัญในการก่อตั้งชุมชนมุสลิมช้างคลานรุ่นบุกเบิกร่วมกับท่าน อุสมาน เมยายี ต่อมาท่านได้รับแต่งตั้งเป็น “ขุนศรีจันทร์ดร” และเป็นต้นตระกูลศรีจันทร์ดร พ่อบุกชุ (ต้นตระกูล ศรีอรุณ) อารีม (ต้นตระกุล มูตีเมีย) โดยก่อสร้างมัสยิด 10 ศอก ยาว 26 ศอก มีระเบียงเป็นมุขอยูด้านหน้า

ในปี พ.ศ. 2492 ได้จดทะเบียนมัสยิด อย่างถูกต้องตามกฎหมายที่กำหนด ต่อมาในปี พ.ศ. 2506 คณะกรรมการและสัปปุรุษ ได้ทำการปรับปรุงอาคารมัสยิด ขึ้นอีกครั้งหนึ่ง โดยก่อสร้างเป็นอาคารแห่งใหม่ ที่มีอาณาบริเวณกกว้างขว้างขึ้น เนื่องจากสัปปุรุษ มีจำนวนเพิ่มมากขึ้น ที่ดินทางทิศตะวันออกของมัสยิด มูลนิธิอัลญามาลได้ซื้อจากเจ้าของเดิมและบริจาคให้มัสยิด คุณจำนง นา นา ได้บริจาคที่ดินทางทิศเหนือ ทำการก่อสร้างอาคารสถาบันการศึกษาอิสลาม ปัจจุบันมัสยิดช้างคลานมีที่ดินรวมทั้งสิน 1 ไร่ 48 ตารางวา มีอาคารถาวรรวมทั้งอาคารมัสยิด จำนวน 3 หลัง

จากอดีตจนถึงปัจจุบันมัสยิดช้างคลานมีบุคคลที่ทำหน้าที่ เป็นอีหม่ามต่อจากท่านมูฮัมหมัด อุสมาน เมยายี ที่พอจะมีหลักฐานปรากฏ อยู่ 14 คน  คือ ท่านอีหม่ามเมาลาวี กะซีมะดิน ท่านอีหม่ามมุลลาทะดัด ท่านอีหม่ามเมาลาวี มหะมัด ท่านอีหม่ามสุจาเมีย ท่านอีหม่าม กอรี กะซีมะดิน ท่านอีหม่ามฮัจญีอับดุลมับบาร ท่านอีหม่าม เมาลาวี อัลดุลสัตตาร ท่านอีหม่ามฮัจญีศรีบุตร วารีย์ ท่านอีหม่ามหะพิชมุฮัมมัด สุลฏอ ท่านอีหม่ามมักบุล ท่านอีหม่ามอาริสหมาน ท่านอีหม่ามอ๊อด ศรีจันทร์ดร ท่านอีหม่ามสุกีร ฮานฟี ท่านอีหม่ามวาทย์ ศรีจันทร์ดร  (ปัจจุบัน)*

ปิดท้ายด้วยเรื่องราวบุคคลสำคัญ คือท่านอุสมาน เมยายี หลังจากที่รับบทบาทเป็นครูผู้สอน และได้รับเลือกจากสมาชิกในชุมชนขณะนั้นให้ดำรงตำแหน่ง อีหม่าม (ผู้นำทางศาสนาของชุมชน) เป็นท่านแรกและแห่งแรกของชุมชนมุสลิมจังหวัดเชียงใหม่ บวกกับท่านเป็นที่เคารพนับถือของปวงสัปปุรุษโดยทั่วไปในชุมชน และยังเป็นที่ไว้วางใจของเจ้านายฝ่ายเหนือ ท่านจึงรับการแต่งตั้งให้ดำรงตำแหน่ง “กำนัน” ซึ่งถือได้ว่าเป็นตำแหน่งที่มีเกียรติ และมีความสำคัญเป็นอย่างมากของทางราชการในขณะนั้น เพื่อทำหน้าที่ดูแลความทุกข์สุขแก่ชาวบ้านในตำบลช้างคลานโดยส่วนรวม หลังจากนั้นไม่นานท่านอุสมาน เมยายี ได้ถึงแก่กรรม โดยมีลูกหลานที่คอยสืบสานเจตนารมณ์อันมั่นคงบนพื้นฐานหลักคำสอนของอิสลาม ให้คงอยู่สืบไปยังคนรุ่นหลัง