รวมมิตรพิพิธภัณฑ์น่าสนใจในต่างอำเภอ

[Dockaturk]

หนึ่งเรื่องที่ค่อนข้างจะสร้างความประหลาดใจให้ผมพอสมควรเวลาออกไปเที่ยวตามอำเภอต่างๆ ในจังหวัดเชียงใหม่ คือพิพิธภัณฑ์ในชุมชนกันครับ

ไม่น่าเชื่อว่า จะมีพิพิธภัณฑ์เหล่านี้อยู่กันมาก บางที่ก็ไม่มีคนค่อยรู้จัก หรือบางอำเภอก็มีพิพิธภัณฑ์ที่สำคัญในระดับประเทศกันเลยทีเดียว

สำหรับพิพิธภัณฑ์ ความสำคัญในชุมชนนั้น ถือได้ว่าเป็นอาคารหรือสถาบัน ที่จัดตั้งขึ้นเพื่อเก็บรักษาวัตถุที่มนุษย์ทำขึ้น ทั้งในรูปแบบของโบราณวัตถุ วิทยาศาสตร์ ศิลปะ ประวัติศาสตร์ โดยมีจัดแสดงให้ผู้คนสามารถเข้าชมได้ถาวร หรือจัดแสดงชั่วคราว เพื่อประโยชน์ในการศึกษา สันทนาการ แสดงความภูมิใจของท้องถิ่น ดึงดูดนักท่องเที่ยว

และโดยเฉพาะอย่างยิ่งกับพิพิธภัณฑ์ต่างๆ ตามอำเภอรอบนอกในจังหวัดเชียงใหม่ เป็นที่น่าสังเกตว่าส่วนใหญ่จะเป็นพิพิธภัณฑ์ที่เกิดจาก “สล่า” กันโดยเฉพาะ ซึ่งพอจะบ่งบอกได้ในระดับนึงว่า เชียงใหม่ คือเมืองแห่ง “สล่า”

สล่า  อ่านว่า  สะ-หล่า เป็นคำที่ได้รับอิทธิพลมาจากพี่น้องชาวไต (ไทใหญ่)  และหากเราไปเที่ยวแถวๆเมืองเชียงตุง  พี่น้องชาวบ้านจะเรียกคนที่เก่งหรือเชี่ยวชาญอย่างใดอย่างหนึ่งว่า  "สล่า" เช่น   สล่าตีกลอง  หมายถึงคนมีความเชี่ยวชาญในการตีกลอง  เป็นต้น

ส่วนในเมืองล้านนาเรียกผู้ที่มีความเชี่ยวชาญในการก่อสร้าง การแป๋ง(ประดิษฐ์/ทำ)  การตกแต่ง  หรือการกระทำด้วยฝีมือต่างๆนั้นว่า "สล่า"  เช่น สล่าแป๋งโต๊ะ คือนายช่างที่ทำโต๊ะ สล่าแป๋งเฮือน  คือนายช่างที่สร้างบ้านเรือน สล่าแต้ม คือผู้เชี่ยวชาญในการเขียน/แต่ง/วาดภาพ สล่าต้อง  คือผู้เชียวชาญในการฉลุลาย/ ทำดุนภาพ สล่าแกะ คือผู้เชี่ยวชาญในการแกะหรือสลัก  อาจสลักแบบ ลอยตัว หรือ ภาพนูน  ฯลฯ เป็นต้น

อนึ่ง การเรียกขานคำว่า สล่า มักจะใช้นำหน้าชื่อจริง แทนคำว่า นาย เช่นนายปั๋น  เป็นช่างเรียกันว่า "สล่าปั๋น" หากเป็นภาษาไทยกลางอาจเรียกสั้นๆว่า ช่างปั๋น ดังนั้น  เมื่อเราไปทางล้านนาหากได้ยินผู้คนเรียกผู้ใดผู้หนึ่งเช่น "สล่าแดง" นั่นหมายความว่า นายแดง  นายช่างนั่นเอง (ผู้ที่เชี่ยวชาญในการทำอาหารหรือปรุงอาหารไม่เรียกกันว่า  "สล่า"  แต่เรียกกันว่า  พ่อครัว/แม่ครัว)

และถ้าจะสรุปกันแบบสั้นๆ ก็ต้องบอกว่า สล่า คือช่างคนล้านนา หรือผู้ที่มีความเชี่ยวชาญในการกระทำอย่างใดอย่างหนึ่ง

สำหรับพิพิธภัณฑ์ในอำเภอต่างๆ ของจังหวัดเชียงใหม่ ที่ส่วนใหญ่เก็บรวบรวมผลงานของสล่าทั้งหลายนั้น รวมทั้งข้าวของเครื่องใช้ที่สำคัญในอดีต และมีความน่าสนใจอยู่ในที แม้จะไม่ได้เกี่ยวกับผลงานของสล่า ซึ่งจากการได้ไปตระเวนเที่ยวมา ก็พอจะหยิบมาเล่าให้ได้ทราบกันว่ามีที่ไหนน่าสนใจบ้าง และหากในอนาคตได้มีโอกาสได้ไปเจอมาเพิ่ม ก็จะเก็บมาฝากกันอีกทีครับ แต่ตอนนี้ไปว่าในส่วนแรกกันก่อน

[Dockaturk]

พิพิธภัณฑ์บ้านจ๊างนัก สันกำแพง
ก่อตั้งเมื่อปี พ.ศ. 2528 โดยสล่าเพชร วิริยะ ซึ่งได้รวบรวมเพื่อนฝูง ตลอดจนลูกศิษย์ลูกหา ช่างแกะสลักฝีมือดีและมีความรักในศิลปะการแกะสลักไม้แบบล้านนา มารวมตัวกันจัดตั้งกลุ่มแกะสลักขึ้นมา โดยคำว่า “บ้านจ๊างนัก” หมายถึงบ้านที่มีช้างเยอะแยะมากมาย   ความโดนเด่นของบ้านจ๊างนัก อยู่ที่งานแกะสลักช้างรูปแบบใหม่โดยเน้นรูปเหมือนจริงและมีหลากหลายอิริยาบถ ไม่ว่าจะเป็นท่านนั่ง นอน เดิน โดยรูปแบบของงานแกะสลักช้างของบ้านจ๊างนักจะแบ่งออกเป็น 4 รูปแบบ คืองานแกะสลักช้างลอยตัวซึ่งมีขนาดตัวเล็กหรือตัวใหญ่, งานแกะสลักช้างบนแผ่นไม้กระดานสำหรับติดฝาผนัง, งานแกะหัวช้างที่มีทั้งหัวเล็กหรือหัวใหญ่ และงานไม้ท่อนที่แกะช้างเป็นฝูง

พิพิธภัณฑ์พระพิฆเนศ ดอยหล่อ
พิพิธภัณฑ์แห่งแรกและแห่งเดียวในประเทศไทยที่รวบรวมศิลปวัตถุและเทวปฏิมากรรมเกี่ยวกับพระพิฆเนศ ซึ่งเป็นเทพแห่งความสำเร็จ ความสมหวังในชีวิต หน้าที่การงาน สติปัญญา โชคลาภ รวมทั้งขจัดปัญหาอุปสรรคทั้งหลายในปางต่างๆกว่า 1,000 องค์ อันเกิดขึ้นโดย “คุณปัณฑร ทีรคานนท์” หนุ่มเมืองกรุงผู้หลงใหล และให้ความสนใจในองค์พระพิฆเนศมานานกว่า 30 ปี

บ้านร้อยอันพันอย่าง หางดง
พิพิธภัณฑ์ที่รวบรวมงานแกะสลักไม้ เกิดขึ้นจากความรักในศิลปะและต้องการอนุรักษ์ศิลปวัฒนธรรมดั้งเดิมของชาวล้านนาโดยท่านอาจารย์ชรวย ณ สุนทร ซึ่งท่านได้รวบรวมและอนุรักษ์ผลงานไม้ ซึ่งส่วนใหญ่เป็นไม้สักมาจัดแสดง งานแต่ละชิ้นได้รับการแกะสลักอย่างวิจิตรบรรจงโดยสุดยอดช่างฝีมือล้านนา

พิพิธภัณฑ์เครื่องถ้วยสันกำแพง
พิพิธภัณฑ์เครื่องถ้วยสันกำแพง ตั้งขึ้นในปี พ.ศ.2503  เมื่อมีการขุดค้นศึกษาแหล่งเตาเผาเครื่องถ้วยโบราณในบริเวณอำเภอสันกำแพง โดยกรมศิลปากรร่วมกับวัดป่าตึงจัดทำขึ้น เป็นอาคารจัดแสดงเป็นอาคารก่ออิฐถือปูน 2 ชั้น ตั้งอยู่ตรงข้ามศาลาไม้สักทองหลังใหญ่ซึ่งเป็นที่ประดิษฐานสังขารหลวงปู่หล้า ชั้นล่างจัดแสดงเครื่องปั้นดินเผาจากแหล่งเตาสันกำแพง ที่ได้จากการขุดค้นศึกษาของกรมศิลปากรและเครื่องถ้วยที่เป็นสมบัติของวัดที่ขุดได้จากแหล่งเตาในบริเวณเดียวกัน โดยจัดแสดงไว้ในตู้กระจก พร้อมแผ่นป้ายอธิบายประกอบแผนที่ แผนผัง

พิพิธภัณฑ์ไทยเขิน วัดสันก้างปลา สันกำแพง
จัดตั้งขึ้นเพื่ออนุรักษ์ศิลปวัฒนธรรมและวิถีชีวิตของชาวไทยเขิน และเผยแพรให้เป็นที่รู้จักอย่างกว้างขวาง นอกจากนี้ยังเป็นการปลูกจิตสำนึกแก่เยาวชนให้มีความรักท้องถิ่น รวมไปถึงตระหนักในคุณค่าของศิลปวัฒนธรรมที่บรรพบุรุษได้สร้างสมมาหลายชั่วอายุคน โดยภายใน ประกอบด้วยนิทรรศการที่ให้ความรู้เกี่ยวกับประวัติศาสตร์  ความเป็นมาของชาวไทยเขิน  เสื้อผ้าเครื่องแต่งกายแบบชาวไทยเขิน  ทั้งที่เป็นของเก่าแก่ตกทอดมาจากบรรพบุรุษและที่ตัดเย็บขึ้นมาใหม่โดยกลุ่มแม่บ้าน  รวมถึงเครื่องใช้ไม้สอยในชีวิตประจำวัน

[Dockaturk]

พิพิธภัณฑ์ตุ๊กตา เชียงใหม่ สันป่าตอง
พิพิธภัณฑ์ตุ๊กตาซึ่งได้รวบรวมตุ๊กตาจากนานาประเทศ ที่มีความสวยงามและน่าสนใจ จัดตั้งขึ้นในปี 2529 โดยคุณยุทธยา บุญประคอง ที่เริ่มต้นจากการเป็นแหล่งผลิตตุ๊กตาเพื่อการส่งออก จากนั้นได้ต่อเติมอาคารพิพิธภัณฑ์ด้านข้างโรงงาน โดยแบ่งเป็นอาคารขายของที่ระลึกทางด้านหน้า ส่วนอาคารจัดแสดงอยู่ด้านข้าง  ซึ่งมีตุ๊กตาที่มาจากต่างแดนทั้ง ญี่ปุ่น แอฟริกา อิสราเอล ฯลฯ นอกจากนี้ยังเป็น ศูนย์ผลิตตุ๊กตาเชียงใหม่ที่มีเอกลักษณ์บ่งบอกถึงวัฒนธรรมไทย ไม่ว่าจะเป็นตุ๊กตาที่แต่งกายด้วยชุดไทย ชุดพื้นบ้าน ชุดชาวเขา   

บ้านไทลื้อ เมืองลวงใต้ ดอยสะเก็ด
เกิดขึ้นในปี พ.ศ.2548 เพื่อเป็นศูนย์วัฒนธรรมแสดงสินค้าไทลื้อเป็นของหมู่บ้าน ลักษณะเป็นบ้านไม้ชั้นเดียวใต้ถุนสูงโล่ง (เพื่อไว้แสดงสินค้า) มีเสาชั้นล่างทั้งหมด 70 ต้น (รวมฮ้านน้ำต้น) และ เสาชั้นบนทั้งหมด 48 ต้น มีห้องเอาไว้เก็บและจัดแสดงสินค้า รวมทั้ง มีสาระความรู้เรื่องที่มาของไทลื้อ วิถีชีวิตความเป็นอยู่ ภาษา อาหาร ส่วนชั้นล่างใต้ถุนมีการสาธิตการทอผ้าซิ่นแบบไทลื้อกัน

พิพิธภัณฑ์พระตำหนักดาราภิรมย์ แม่ริม
พระตำหนักของเจ้าดารารัศมี พระราชชายา ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โดยพระราชชายาเจ้าดารารัศมีโปรดให้ก่อสร้างขึ้นประมาณช่วงปี พ.ศ. 2470-2472 หลังจากที่พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวพระราชทานพระบรมราชานุญาตให้พระราชชายาเจ้าดารารัศมี ทรงย้ายกลับมาประทับที่เชียงใหม่เป็นการถาวร หลังจากที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จสวรรคต ภายในจัดแสดงพระราชประวัติและพระราชวงศ์ฝ่ายเหนือ เครื่องใช้ส่วนพระองค์ ของที่ทรงได้รับพระราชทาน รวมทั้งพระราชหัตถเลขาระหว่างพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และเจ้าดารารัศมี พระราชชายา

พิพิธภัณฑ์ธรรมชาติ สวนพฤกษศาสตร์ แม่ริม
เป็นแหล่งเก็บรวบรวม สะสมวัตถุที่มีค่า และดำเนินการจัดแสดงเกี่ยวกับธรรมชาติวิทยา เพื่อการศึกษา ส่งเสริมการเรียนรู้ในเรื่องราวที่เกี่ยวกับโลก ธรณีวิทยา สิ่งมีชีวิต โดยเฉพาะพืชและสิ่งแวดล้อม โดยภายในอาคารจัดนิทรรศการ 3 ส่วน คือ ส่วนแรก เป็นโถงต้อนรับ จัดแสดงเรื่อง “ต้นกำเนิดแห่งชีวิต”  ส่วนที่สอง ส่วนเทิดพระเกียรติ สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ และส่วนที่สาม ห้องจัดแสดงที่ 1 ประกอบไปด้วยส่วนจัดแสดงย่อย 4 ส่วน

พิพิธภัณฑ์วัดร้องเม็ง สันทราย
ก่อตั้ง โดยพระครูศรีผ่อง โกวิโท (บุญเป็ง) ด้วยความสนใจและเล็งเห็นคุณค่าในการอนุรักษ์ศาสนวัตถุที่มีคุณค่า แต่ถูกละเลย อย่างเช่น พระพุทธรูปโบราณ โบราณวัตถุ ศิลปวัตถุ เครื่องใช้ไม้สอยในชีวิตประจำวัน  ตลอดจนแบบอย่างแบบพิมพ์ทางศิลปวัฒนธรรมต่าง ๆ  อันเกิดจากภูมิปัญญาท้องถิ่น ที่มีการสืบทอดมาช้านาน ประกอบด้วยสิ่งของหลายร้อยหลายพันอย่าง ที่สูญหายไปแล้วก็มี และที่ยังพบเห็นอยู่ทั่วไปก็มี  จัดได้ว่าพิพิธภัณฑ์แห่งนี้เป็นสถานที่ท่องเที่ยวที่เหมาะกับคนสนใจเรื่องของศิลปะ โบราณวัตถุ เป็นอย่างยิ่ง