เที่ยวชมศิลปะ วัฒนธรรม: วิหารล้านนา

[max]

ยามเมื่อลมหนาวเริ่มพัดเข้ามาในประเทศไทย ก็เริ่มเป็นฤดูกาลที่นักท่องเที่ยวที่ชื่นชมบรรยากาศอันเยือกเย็น ต่างวางเข็มมุ่งตรงไปยังภาคเหนือ โดยเฉพาะตามดงดอยน้อยใหญ่ที่หมู่ดอกไม้อวดสีสันบานสะพรั่ง


     อย่างไรก็ดีวัดวาอารามในเมืองเหนือ โดยเฉพาะในแถบถิ่นล้านนาก็ล้วนแต่มีความน่าสนใจให้เข้าไปชื่นชมความละเมียดละไม ของงานฝีมือช่างที่ฝากไว้กับสิ่งก่อสร้างต่างๆ ภายในวัด


     วัดในภาคเหนือนั้นก็เหมือนกับวัดในภาคอื่นๆ ที่มีทั้งพระอุโบสถและพระวิหาร แต่วัดทางเหนือจะให้ความสำคัญกับวิหารมากกว่าพระอุโบสถ ในอดีตจึงมีปรากฏบันทึกว่ามีหลายๆ วัดใช้พระอุโบสถของวัดใดวัดหนึ่งร่วมกันมากกว่าจะสร้างพระอุโบสถไว้ทุกวัน

     คราวนี้ “นายรอบรู้” จึงอยากชวนไปแอ่ววัดในเวียงเหนือเพื่อชมวิหารล้านนาแท้ๆ กัน บางแห่งเป็นฝีมือช่างพื้นบ้านงามแบบใสซื่อจริงใจ บางแห่งเป็นฝีมือช่างหลวง งามด้วยลวดลายแกะไม้ปั้นปูนประดับกระจกอย่างยิ่งใหญ่ ภาคเหนือนั้นเต็มไปด้วยป่าไม้อันอุดมสมบูรณ์ สิ่งก่อสร้างต่างๆ และวิหารจึงนิยมสร้างจากไม้ โดยเฉพาะไม้สักที่เนื้อไม้มีความละเอียดเกลี้ยงเกลา เนื้อไม่แข็งมาก สามารถนำมาแกะสลักได้อย่างสวยงาม

      การจะชมวิหารให้สนุก ก่อนอื่นต้องรู้จักลักษณะของวิหาร ส่วนใดเรียกว่าอะไร ควรจดูอะไรตรงไหน

      วิหารล้านนานมีอยู่ด้วยกันสองลักษณะ แบบแรกคือ วิหารโถง ไม่นิยมสร้างผนัง (ที่ภาษาพื้นเมืองเรียกว่า "ป๋างเอก" ) บางครั้งจึงเรียกว่าวิหารไม่มีป๋างเอก ยกเว้นหลังพระประธานจะมีผนัง วิหารโถงนี้พบได้ที่ จ. ลำปาง เช่น วิหารหลวง วัดพระธาตุลำปางหลวง วิหารจามเทวี วัดปงยางคก เป็นต้น

[max]

ส่วนอีกแบบหนึ่งคือ วิหารแบบปิด หรือ วิหารปราการ วิหารชนิดนี้จะทำฝาผนังจากฐานวิหารจรดโครงหลังคา สล่าหรือช่างในท้องถิ่นยังคงเรียกวิหารชนิดนี้ว่า วิหารป๋างเอก ซึ่งมีทั้งวิหารทรงโรง สร้างเป็นสี่เหลี่ยมผืนผ้า กับวิหารทรงปราสาท โดยให้ความสำคัญแก่ที่ประดิษฐานพระประธาน สร้างเป็นมณฑปปราสาทไว้ทางด้านหลังของตัววิหาร เช่น วิหารวัดปราสาท จ. เชียงใหม่

     วิหารล้านนานั้นส่วนใหญ่จะมีโครงสร้างแบบที่เรียกว่า “ม้าต่างไหม” ซึ่งนำชื่อมาจากลักษณะการบรรทุกผ้าไหมบนหลังม้าไปขาย ของพ่อค้ามาต่าง (ต่าง แปลว่า บรรทุก) ในล้านนา โดยมีการลดหลั่นของหลังคาจากห้องประธานลงมาทางด้านหน้าและด้านหลัง เป็นชั้นเชิงที่สวยงาม บางทีจึงเรียกว่า วิหารซด ส่วนใหญ่มักมุงหลังคาด้วยดินขอ (กระเบื้องดินเผา) หรือแป้นเกล็ด (แผ่นไม้)

[max]

นอกจากโครงสร้างของตัววิหารแล้ว สิ่งที่น่าชมที่สดก็คือ สิ่งละอันพันละน้อยที่ประดับตัววิหารอยู่ ตั้งแต่ ช่อฟ้า ซึ่งอยู่เหนือจั่วของวิหาร มีทั้งที่เป็นไม้แกะหรือปูนปั้นเป็นรูปพญานาค หางหงส์ หรือตัวเหงา มักทำเป็นรูปมกรคายนาค นาคทัณฑ์ หรือ คันทวย ซึ่งเป็นไม้ค้ำยัน จะมีการแกะสลักเป็นรูปต่างๆ มากมาย เช่น มกรคายนาค นกหัสดีลิงค์ หงส์ประดับพรรณพฤกษา เทวดา เป็นต้น เรียกว่าแกะกันไม้ซ้ำลายเลยทีเดียว

     โดยเฉพาะบริเวณหน้าบัน หรือที่ท้องถิ่นเรียกกันว่า หน้าแหนบ นั้นจะมีการตกแต่งที่สวยงามเป็นพิเศษ ส่วนที่แตกต่างจากภาคกลางก็คือ บริเวณที่ต่ำลงมาจากหน้าบัน จะเป็นแผงเรียกว่า คอกีด แกะสลักเป็นรูปต่างๆ ต่ำลงมาอีกเรียกว่า โก่งคิ้ว ลักษณะคล้ายกับสาหร่ายรวงผึ้งในภาคกลาง นอกจากนี้ยังมีส่วนด้านข้างที่เรียกว่า ปีกนก ทำเป็นหน้าบันหรือหน้าแหนบด้วย
BR> บริเวณหน้าบันเหล่านี้ มักจะมีการแกะสลักลวดลายต่างๆ อย่างสวยงาม เป็นลวดลายดอกไม้ พรรณพฤกษา ลายประจำยาม รูปสัตว์ต่างๆ มากมาย บางแห่งยังติดปูนปั้นประดับกระจก หรือแก้วอังวะ ซึ่งเป็นแก้วที่มาจากประเทศพม่า ลองสังเกตชมกันดู

     เมื่อก้าวล่วงประตูเข้าไปภายในวิหาร จะพบเสาไม้เรียงรายเป็นแนวนำสายตาไปสู่พระประธาน เสาไม้ตรงกลางนี้เรียกว่า เสาหลวง นิยมประดับด้วยลวดลายรดน้ำปิดทอง บางแห่งก็สร้างบัวหัวเสาประกอบ หรือมีลายปูนปั้นประดับ ส่วนแถวนอกเรียกว่าเสาระเบียง ช่วยรับน้ำหนักปีกนกทั้งสองข้าง ถ้าเป็นวิหารโถงจะเป็นชายคาหรือที่ภาษาพื้นเมืองเรียกว่า “ฝาน้ำย้อย” ขนาดใหญ่ หลายแห่งเขียนจิตรกรรมฝาผนัง หรือลายน้ำทองไว้ เมื่อแหงนหน้ามองบนเพดานวิหารจะเห็นงานแกะสลักเป็นรูปดาวเพดานที่มีลวดลายสวยงามแตกต่างกันไปในแต่ละวัด

     บริเวณห้องท้ายวิหาร มักจะสร้างกู่พระเจ้าหรือโขงปราสาท เป็นมณฑปรูปคล้ายเจดีย์ ส่วนใหญ่จะสร้างจากปูนเป็นรูปซุ้มประตูโค้ง มีลายปูนปั้นแบบล้านนาประดับอยู่โดยรอบ ภายในประดิษฐานพระประธานของวิหาร

     การชมวิหารของล้านนาให้สนุก จึงต้องเป็นคนช่างสังเกตสักหน่อย อย่ามองข้ามรายละเอียดเล็กๆ น้อย เพราะแม้ว่ารูปทรงวิหารจะเหมือนๆ กัน แต่การประดับประดาจะแตกต่างกัน ซึ่งแสดงถึงฝีมือช่างที่ทุ่มเทความสามารถสร้างลวดลายให้เกิดเป็นเอกลักษณ์เฉพาะตน ฝากไว้เป็นสมบัติให้แก่แผ่นดินจนถึงกาลนี้

ดูสนุก ดูที่ไหน
วิหารวัดปราสาท อ. เมือง จ. เชียงใหม่

[max]

วิหารวัดปราสาท อ. เมือง จ. เชียงใหม่
 

เป็นวิหารทรงปราสาท บริเวณหน้าบันเป็นปูนปั้นประดับกระจกที่งดงาม ภายในผนังวิหารมีลายรดน้ำสีทองเป็นเรื่องพระพุทธประวัติ ท้ายวิหารมีซุ้มประตูโขงติดกับฐานชุกชี สร้างเป็นซุ้มโค้งสองชั้น ชั้นล่างรูปร่างคล้ายกระบังยอดแหลม ใช้ฝาชามเบญจรงค์มาตกแต่งเป็นดอกไม้ ปลายซุ้มเป็นรูปหงส์ยืนหันหน้าเข้าหากรอบซุ้ม ซุ้มโค้งชั้นบนทำเป็นรูปลำตัวมกรสองตัวยกหางขึ้นเกี่ยวกระหวัด มีลายปูนปั้นเป็นกลีบดอกไม้และรูปสัตว์หลายชนิด องค์ปราสาทหลังวิหารมีลักษณะคล้ายกับเจดีย์ เป็นที่ประดิษฐานพระพุทธรูปประธาน

[max]

วิหารวัดพันเตา อ. เมือง จ. เชียงใหม่

เป็นวิหารที่มีลักษณะพิเศษคือ เคยเป็นหอคำหรือเรือนพักอาศัยของเจ้ามโหตรประเทศ เจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่องค์ที่ ๕ ฝาหอคำมีลักษณะเหมือนฝาปะกนในภาคกลาง เรียกว่า “ฝาตาผ้า” คือเหมือนกับเอาผ้ามาขึงสะดึง ทำด้วยไม้ทั้งหลัง ที่งดงามที่สุดคือบริเวณประตูด้านหน้าวิหารมีไม้แกะสลักเป็นรูปนกยูง อันเป็นสัตว์สัญลักษณ์ของเจ้านายฝ่ายเหนือ

[max]

วิหารวัดต้นเกว๋น อ. หางดง จ. เชียงใหม่
 

เป็นวิหารไม้ขนาดเล็ก สิ่งที่ควรชมคือเครื่องไม้แกะสลักประดับคันทวยหูช้าง ลวดลายต่างๆ เช่น กินนร กินนรี เป็นต้น บริเวณหน้าแหนบหรือจั่ววิหาร แกะสลักเป็นลายเครือเถา ตกแต่งประดับกระจก แก้วอังวะ โก่งคิ้วเป็นลายเครือเถาสอดสลับรูปเศียรนาค

สิ่งก่อสร้างอีกอย่างหนึ่งที่น่าชมคือ ศาลาจตุรมุข สันนิษฐานว่า สร้างขึ้นเพื่อเป็นที่หยุดพักขบวนอัญเชิญพระธาตุจากจอมทองเข้ามาที่เชียงใหม่ ช่อฟ้าเป็นลายปูนปั้นรูปนกเกาะ กลางสันหลังคามีซุ้มมณฑปขนาดเล็ก เรียกว่า ปราสาทเฟื้อง หรือช่อฟ้ายองปลี ซึ่งมักปรากฏบนสันหลังคาวิหารด้วย

[max]

วิหารหลวง วัดพระธาตุลำปางหลวง อ. เกาะคา จ. ลำปาง


วิหารแห่งนี้ถือว่าเป็นวิหารโถงขนาดใหญ่ บริเวณหน้าแหนบได้รับการบูรณะขึ้นมาใหม่เมื่อ ปี พ.ศ. ๒๔๖๖ จึงมีลวดลายที่แตกต่างจากที่อื่นๆ โดยเป็นลวดลายเครือเถา รูปนาคและเทวดา รวมถึงเครื่องยศต่างๆ ส่วนโก่งคิ้วเป็นลายรดน้ำปิดทอง ภายในมีโขงปราสาทประดิษฐานพระเจ้าล้านทอง นอกจากนี้ยังมีธรรมมาสน์ไม้แกะสลักที่งดงามน่าชม รวมถึงบริเวณฝาน้ำย้อยมีการเขียนภาพจิตรกรรมฝาผนังเรื่อง พุทธประวัติ ทศชาติชาดก และพรหมจักรหรือรามเกียรติ์สำนวนล้านนา นอกจากนี้ภายในวัดยังมีวิหารพระพุทธ และวิหารน้ำแต้ม ซึ่งล้วนแต่งดงามน่าชมอีกด้วย

[max]

วิหารจามเทวี วัดปงยางคก อ. ห้างฉัตร จ. ลำปาง


วิหารแห่งนี้เป็นวิหารโถงเครื่องไม้ มีโขงปราสาทประดิษฐานพระประธานประดับปูนปั้นอย่างงดงาม ซึ่งช่างได้ซ่อนปริศนาธรรมไว้โดยหากต้องการชมพระพักตร์ของพระประธาน ต้องอยู่ในลักษณะก้มกราบ หมายความว่าถ้าผู้ที่ไม่เคารพก็ไม่สามารถจะเห็นพระพักตร์ของพระพุทธรูปได้ ส่วนบริเวณเสา ขื่อ และโครงสร้างจะมีการเขียนลายทอง บริเวณชายคาหรือฝาน้ำย้อย มีภาพลายทองรูปอดีตพระพุทธเจ้า และลายหม้อปูรณมฏะ แบบต่างๆ งดงามน่าชมมาก

[max]

 :) ;) ข้อมูลและรูปภาพ จาก นายรอบรู้ ดอท คอม   ;D ;D