ย้อนวันวานเชียงใหม่ใน นิทรรศการภาพถ่าย “720 ปี กว่าจะมาเป็นเมืองเชียงใหม่”

[Dockaturk]

ใครที่เคยเดินส่ายก้นอาดๆ เข้ากาดหลวง หรือร้านอาหารเชียงใหม่บางที่ จะสังเกตเห็นว่ามีภาพถ่ายเชียงใหม่ในสมัยก่อนแขวนให้ดูกันนะครับ ซึ่งภาพที่ว่านั้นเป็นภาพที่ถูกบันทึกในเชิงประวัติศาสตร์ของเมืองเชียงใหม่ในอดีตแบบขาวดำ อันเป็นผลงานของคุณลุงบุญเสริม สาตราภัย

แว่บแรกที่ได้ชมภาพถ่ายแก เหมือนถูกแรงดึงดูดจากแม่เหล็กให้วิ่งเข้าหา บ่อยครั้งถ้าไปที่ไหนในเชียงใหม่แล้วผมเจอภาพถ่ายของแกที่แปะติดไว้โชว์ ผมจะใช้เวลาเดินดูถึงความเปลี่ยนแปลงจากสมัยก่อนจนมาถึงปัจจุบันนี้ว่าเชียงใหม่หน้าตาเปลี่ยนไปแบบไหนบ้าง

จากการมีโอกาสได้ชม และสนใจต่อ ผมไปไล่เปิดหาเพิ่มในอินเตอร์เน็ต และค้นคว้าจากหนังสือ ก่อนจะพบว่า โอ้! มันเป็นอะไรที่ตื่นเต้นมาก แถมดูไปดูมา ก็เกิดแรงบัลดาลใจอยากจะถ่ายภาพเมืองเชียงใหม่เก็บเอาไว้ในแง่ของการบันทึกประวัติศาสตร์แบบแก ในทำนองแกเคยถ่ายมุมไหน ผมจะไปถ่ายมุมนั้น กะจะทำให้มันเป็นโปรเจคยักษ์เลยล่ะเพื่อตอบสนองกิเลสตัวเองล้วนๆ

ส่วนใครที่ยังไม่ว้าว! และร้องโอ้! แบบผม ขอกระซิบบอกว่ามีโอกาสที่จะได้เจออะไรดีๆ และน่าสนใจเกี่ยวกับงานถ่ายภาพของเมืองเชียงใหม่ของคุณลุงบุญเสริมกันครับ ภายใต้ชื่องานนิทรรศการภาพถ่าย “720 ปี กว่าจะมาเป็นเมืองเชียงใหม่”

นิทรรศการภาพถ่าย “720 ปี กว่าจะมาเป็นเมืองเชียงใหม่” ถือเป็นส่วนหนึ่งแห่งการเฉลิมฉลอง “2559 สมโภช 60 รอบนักษัตร 720 ปี เมืองเชียงใหม่” จัดขึ้นในระหว่างวันที่ 1 เมษายน – 1 พฤศจิกายน 2559 นา โดยได้มีพิธีเปิดเมื่อวันที่ 1 เมษายน 2559 เวลา 17.00 น. ณ ห้องจัดแสดงนิทรรศการ ชั้น 2 หอภาพถ่ายล้านนา ตั้งอยู่บริเวณด้านหลังพิพิธภัณฑ์พื้นถิ่นล้านนา (ฝั่งตรงข้ามอนุสาวรีย์สามกษัตริย์)  โดยได้รับเกียรติจากคุณปวิณ  ชำนิประศาสน์ ผู้ว่าราชการจังหวัดเชียงใหม่ มาเป็นประธานในพิธีเปิดนิทรรศการ

โดยงานนี้ ผู้ช่วยศาสตราจารย์ กันต์ พูนพิพัฒน์ รองคณบดีฝ่ายบริหาร คณะวิจิตรศิลป์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ให้ข้อมูลว่า นิทรรศการภาพถ่าย “720 ปี กว่าจะมาเป็นเมืองเชียงใหม่” ในครั้งนี้จัดขึ้นเพื่อเป็นการเผยแพร่ประวัติศาสตร์ความเป็นมา และศิลปวัฒนธรรมอันดีงามของเมืองเชียงใหม่ในอดีตจนถึงปัจจุบัน โดยนำเสนอผ่านรูปแบบนิทรรศการภาพถ่ายที่บอกเล่าเรื่องราวผ่านผลงานภาพถ่ายมากกว่า 120 ภาพ โดยศิลปินช่างภาพที่หาชมได้ยาก อาทิ คุณบุญเสริม สาตราภัย  Mr. Nicholas DeWolf (ช่างภาพชาวอเมริกา) คุณธีระศักดิ์ รูปสุวรรณ และศิลปินช่างภาพอิสระ ร่วมด้วยผลงานของคณาจารย์และนักศึกษาสาขาวิชาศิลปะการถ่ายภาพ คณะวิจิตรศิลป์ และเป็นส่วนหนึ่งแห่งการร่วมเฉลิมฉลอง “2559 สมโภช 60 รอบนักษัตร 720 ปี เมืองเชียงใหม่”

สำหรับตอนหน้าจะพาไปสำรวจชมครับว่า นิทรรศการแห่งนี้มีอะไรน่าสนใจบ้าง รวมทั้งช่างภาพแต่ละคนเป็นใครมาจากไหน

[Dockaturk]

“ขึ้น ฮ. ครั้งแรกเป็นฮ.ลำเล็กๆ นั่งได้ 3 คน ... ผมไม่สั่น ไม่กลัว มัวแต่หามุมถ่ายภาพ ... โชคดีที่วันนั้นอากาศดี ฟ้าเคลียร์เลยได้ภาพสะพานนวรัฐ เป็นภาพถ่ายทางอากาศของเชียงใหม่ภาพแรกที่ภูมิใจมาก จำได้แม่นว่า เป็นวันที่ 31 ธันวาคม 2496”

คำให้การจากคุณลุงบุญเสริม สาตราภัย ที่เล่าถึงการผจญภัยถ่ายรูปทางอากาศครั้งแรก อันแสดงให้เห็นถึงความรักและความมุ่งมั่นกับงานถ่ายภาพเป็นอย่างมาก

บุญเสริม สาตราภัย เจ้าของคลังภาพอดีตล้านนาที่ใหญ่ที่สุดของเชียงใหม่ ที่มีภาพถ่ายเก็บสะสมมานานกว่า 60 ปี เกิดเมื่อวันที่ 7 มีนาคม พ.ศ. 2471 ณ บ้านพักนายไปรษณีย์โทรเลขเชียงใหม่ ในบริเวณด้านหลังของ ที่ทำการไปรษณีย์เชียงใหม่ ถนนไปรษณีย์ (ปัจจุบันคือบริเวณของพิพิธภัณฑ์ไปรษณีย์เชียงใหม่แม่ปิง) เป็นบุตรพระอาจโทรการ (เอื้อน สาตราภัย) นายไปรษณีย์โทรเลขเชียงใหม่คนแรก มารดาชื่อ นางคำไฝ สาตราภัย

บุญเสริม สาตราภัย เริ่มทำงานครั้งแรกที่ร้านขายปุ๋ยวิทยาศาสตร์ของพี่สาวที่ตลาดต้นลำไย ร้านขายปุ๋ยวิทยาศาสตร์แห่งนี้นับเป็นร้านแรกของเมืองเชียงใหม่ โดยความรู้ในการถ่ายรูปของท่านเริ่มพร้อมๆ กับการเป็นพนักงานขายปุ๋ย กล่าวคือ ท่านได้รับการแนะนำและการฝึกสอนทางด้านเทคนิคการถ่ายรูปจากนายแพทย์อุทัย สนธินันท์ พี่เขยซึ่งเป็นช่างฝีมือถ่ายรูประดับประเทศ ด้วยความรักและความมุ่งมั่นในการถ่ายรูป ท่านได้ฝึกฝนเทคนิคการทำงานด้านนี้ตลอดเวลา จะเห็นได้จากเมื่อมีเวลาว่างจากการขายปุ๋ยนั้นท่านมักออกไปตระเวนถ่ายรูปสถานที่และโบราณสถานต่างๆ ในเมืองเชียงใหม่อยู่เสมอ รวมทั้งมีโอกาสติดตามพี่เขยออกไปถ่ายรูปในจังหวัดต่างๆ เพราะพี่เขยซึ่งเป็นหัวหน้าหน่วยควบคุมไข้มาลาเรียภาคเหนือ มักจะต้องออกตรวจท้องที่ เพื่องานปราบไข้มาลาเรีย ทั้งในเชียงใหม่และจังหวัดอื่นๆ ในภาคเหนือ จึงชวนท่านออกไปช่วยถ่ายภาพการปฏิบัติงานของพนักงานมาลาเรีย ภาพถ่ายการปฏิบัติงานดังกล่าวถูกนำไปเผยแพร่ให้ชาวโลกได้ทราบว่าประเทศไทยเอาจริงเอาจังกับงานปราบมาลาเรียที่ทางสหประชาชาติได้ทุ่มเงินงบประมาณมาให้

การทำงานดังกล่าวช่วยเพิ่มประสบการณ์ในการถ่ายรูปให้ท่านมากขึ้น และในช่วงนี้ท่านได้คุ้นเคยกับนักหนังสือพิมพ์เชียงใหม่แทบทุกคน เนื่องจากในช่วงนั้นสำนักพิมพ์ต่างๆ ยังไม่มีช่างภาพเป็นของตัวเอง เพราะกล้องถ่ายรูปมีราคาแพง ฉะนั้นเมื่อมีการรายงานข่าวใหญ่ครั้งใด จึงมักจะมาขอให้ท่านไปช่วยถ่ายรูปให้ ภาพถ่ายงานข่าวที่ท่านชื่นชมมากที่สุดในช่วงนี้ คือ ภาพถ่ายการขนย้ายทหารจีนฮ่อในกองพล 93 กลับไปประเทศไต้หวัน เมื่อปี พ.ศ. 2496 กับภาพตำรวจพลร่มและตำรวจชายแดนบุกทลายโรงงานผลิตฝิ่นเถื่อนของพวกจีนฮ่อ ที่บ้านแม้วปางป่าคา หลังดอยปุย บนดอยสุเทพ ในปีเดียวกัน

อีกงานที่เป็นความภูมิใจของท่านคือ การเป็นช่างภาพคนเดียวของเชียงใหม่ที่เดินทางไปถ่ายภาพ การเสด็จพระราชดำเนินเยือนภาคเหนือในปี พ.ศ. 2501 ตั้งแต่รถไฟพระที่นั่งถึงจังหวัดพิษณุโลกเป็นจังหวัดแรกได้มีโอกาสถ่ายทั้งภาพยนตร์และภาพนิ่งตั้งแต่จังหวัดพิษณุโลก สุโขทัย ศรีสัชนาลัย สวรรคโลก ตาก เถิน ลี้ ลำพูน เชียงใหม่ เชียงราย แม่สาย พะเยา ลำปาง แพร่ น่าน และอุตรดิตถ์ จังหวัดสุดท้ายกระทั่งเสด็จพระราชดำเนินกลับ

ในปี พ.ศ. 2503 ท่านได้เข้าทำงานในกองบรรณาธิการหนังสือพิมพ์คนเมือง ในหน้าที่ผู้สื่อข่าว งานสำคัญเมื่อทำงานอยู่ที่นี่ คือ การเขียนสารคดีเรื่อง ผีตองเหลือง จนกระทั่งได้รับรางวัลชนะเลิศประเภทสารคดีประจำปี พ.ศ. 2505 นับเป็นนักหนังสือพิมพ์จากภูมิภาคคนแรกและคนเดียว ที่ได้รับรางวัลนี้ การเขียนสารคดีเรื่องนี้เป็นผลมาจากการสำรวจชนเผ่าผีตองเหลือง ที่จังหวัดน่านในปีพ.ศ. 2505 ร่วมกับคณะสำรวจของสยามสมาคม

ในช่วงที่ทำงานที่หนังสือพิมพ์คนเมือง ท่านได้เข้าเป็นสมาชิกหน่วยแพทย์อาสาสมเด็จพระราชชนนีศรีสังวาลย์ (พอ.ส.ว.) (พระยศในขณะนั้นของสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี) ได้ออกปฏิบัติการรักษาผู้ป่วยชาวเขาในท้องถิ่นทุรกันดารและห่างไกลคมนาคมอยู่เสมอ ซึ่งหลังจากททำงานอยู่ที่สำนักพิมพ์คนเมืองประมาณ 10 ปี ก็ย้ายมาทำงานกับหนังสือพิมพ์ไทยนิวส์อีกประมาณ 10 ปี จึงลาออกจากงานหนังสือพิมพ์ในปี พ.ศ. 2525 ซึ่งนับเป็นการหันหลังให้กับวงการหนังสือพิมพ์อย่างสิ้นเชิง

[Dockaturk]

ในช่วงเวลาการเป็นพนักงานขายปุ๋ย การทำงานในสำนักพิมพ์ และการทำงานอิสระ นับได้ว่าเป็นช่วงการสะสมภาพต่างๆ ของอดีตล้านนา รูปแล้วรูปเล่าเป็นจำนวนมากของคุณลุงบุญเสริม สาตราภัย กันครับ โดยปัจจุบันนี้ ภายในคลังภาพของท่านมีภาพอดีตล้านนาเป็นจำนวนมาก มีทั้งภาพถ่ายและฟิล์มภาพยนตร์ ส่วนหนึ่งถูกนำไปเก็บไว้ที่หอจดหมายเหตุแห่งชาติ กรุงเทพฯ รวมภาพของท่านทั้งสองแห่งมีประมาณ 3,000 ม้วน และฟิล์มภาพยนตร์ 8-16 มม. อีกจำนวนหนึ่ง

หันมาดูกันถึงเรื่องภาพถ่ายต่างๆ ที่จัดแสดงในนิทรรศการกันบ้าง ภาพถ่ายเหล่านี้จะสังเกตเห็นได้ว่ามันสะท้อนถึง พัฒนาการของเมืองเชียงใหม่ในช่วง 70 ปีมาแล้ว ตั้งแต่ในช่วงที่บ้านเมืองบางส่วนยังไม่ได้มีการบูรณะซ่อมแซม เช่น วัดเจ็ดยอด และกำแพงเมืองที่เสื่อมโทรมปรักหักพัง จนมาสู่ยุคของเชียงใหม่ภายใต้แผนการพัฒนาเศรษฐกิจแห่งชาติตั้งแต่ฉบับที่ 1-3 (พ.ศ. 2504-2509) ซึ่งเน้นการกระจายความเจริญออกไปยังเมืองหลักตามภูมิภาคทั้งภาคเหนือ ภาคตะวันออกและภาคใต้ ซึ่งเชียงใหม่เป็นเมืองหลักในภาคเหนือที่ถูกเลือก ทำให้ได้รับการพัฒนาในทุกๆ ด้าน และภาพการพัฒนาเชียงใหม่ก็ปรากฏอยู่ในภาพถ่ายที่มีอยู่เป็นจำนวนมากของคุณลุงบุญเสริม สาตราภัย ทั้งการพัฒนาทางด้านคมนาคมที่เป็นภาพการสร้างถนนสายต่าง ๆ รวมทั้งการปรับปรุงสะพาน การซ่อมแซมบูรณะกำแพงเมือง และการเติบโตทางด้านธุรกิจการค้าในเชียงใหม่ เป็นต้น

นอกจากนั้น ภาพถ่ายจำนวนมากเหล่านี้ ยังสะท้อนภาพของผู้คน และวิถีชีวิตของเมืองที่มีความหลากหลายทั้งเชื้อชาติและความเชื่อ รวมทั้งอารมณ์ และความรู้สึกของผู้คนในเหตุการณ์ต่างๆ อีกด้วย

ส่วนผลงานคนอื่นๆ อย่าง Mr. Nicholas DeWolf (ช่างภาพชาวอเมริกา) คุณธีระศักดิ์ รูปสุวรรณ และศิลปินช่างภาพอิสระ ร่วมด้วยผลงานของคณาจารย์และนักศึกษาสาขาวิชาศิลปะการถ่ายภาพ คณะวิจิตรศิลป์ ที่มาจัดแสดงผลงาน ก็นับว่าน่าสนใจไม่แพ้กัน เรียกได้ว่างานนี้ใครที่อยากรำลึกอดีตเมืองเชียงใหม่ ผ่านภาพถ่าย นิทรรศการภาพถ่าย “720 ปี กว่าจะมาเป็นเมืองเชียงใหม่” มีคำตอบให้คุณแน่นอน ทั้งคนที่รักการถ่ายภาพ สนใจเรื่องประวัติศาสตร์ วิถีชีวิต เมืองเชียงใหม่

ย้ำกันอีกครั้ง นิทรรศการจะจัดแสดงตั้งแต่วันที่ 1 เมษายน – 1 พฤศจิกายน 2559  ณ ห้องจัดแสดงนิทรรศการ ชั้น 2 หอภาพถ่ายล้านนา ตั้งอยู่บริเวณด้านหลังพิพิธภัณฑ์พื้นถิ่นล้านนา (ฝั่งตรงข้ามอนุสาวรีย์สามกษัตริย์) เปิดให้เข้าชม ทุกวันอังคาร - อาทิตย์ (หยุดวันจันทร์) ตั้งแต่เวลา 09.00 - 17.00 น. สอบถามข้อมูลเพิ่มเติมได้ที่ โทร. 0-5394-4805 สามารถเข้าดูรายละเอียดได้ที่http://cmhop.finearts.cmu.ac.th และ www.facebook.com/cmhopth

ปล.ใครยังไม่หนำใจ สามารถไปซื้อหาหนังสือมาอ่านเพิ่มได้ที่ร้านสุริยวงศ์บุ๊คเซ็นเตอร์กันครับ ชื่อหนังสือ “เชียงใหม่ในความทรงจำ” เป็นหนังสือที่ดีมากๆ และควรแค่แก่การเก็บสะสม เอาไว้อ่านและศึกษา