ชมแปลงผักสาธิต ติดใจในเมนูอาหาร ที่โครงการหลวงแม่โถ

[Dockaturk]

นี่อาจจะเป็นการมาเที่ยวโครงการหลวงที่ผมได้ชิมเมนูผักเยอะที่สุด ซึ่งอันที่จริงมันก็คงจะเป็นแบบนั้น เพราะมาเที่ยวโครงการหลวง ถ้าไม่กินผัก  มันก็ชักจะยังไงๆ กันอยู่ ว่าแล้วก็จัดกันมาเต็มอัตราศึก ก่อนที่จะหนีไปชมแปลงผักสาธิตต่างๆ และโครงการหลวงที่กำลังกล่าวถึงนั้น คือ โครงการหลวงแม่โถ ใน บ้านแม่โถ หมู่ที่ 1 ตำบลบ่อสลี อำเภอฮอด จังหวัดเชียงใหม่

จากตัวเมืองเชียงใหม่ใช้ทางหลวงหมายเลข 108 (สายเชียงใหม่ – แม่ฮ่องสอน) ประมาณ 88 กิโลเมตร ถึงอำเภอฮอดให้เลี้ยวขวาไปตามถนนฮอด-แม่สะเรียง (ถนนหมายเลข 108) อีก 55 กิโลเมตร จากนั้นเลี้ยวขวาที่แยกบ้านกองลอย มุ่งหน้าไปบ้านแม่โถตามทางหลวงหมายเลข 1270 สายกองลอย-แม่โถ (ถนนลูกรัง) ระยะทาง 16 กิโลเมตร โดยเส้นทางถึงโครงการหลวงสามารถใช้รถยนต์ได้ทุกประเภท แต่เส้นทางเข้าสู่อุทยานแห่งชาติแม่โถ ในช่วงหน้าฝนรถที่สามารถเข้าไปได้ คือรถกระบะและจักรยานยนต์เท่านั้น เพราะเส้นทางไม่ดีเป็นดินลูกรัง ส่วนการท่องเที่ยวไปยังจุดชมวิวก็เช่นกันใช้ได้เฉพาะ 4WD เท่านั้น รถประเภทอื่นสามารถจอดไว้ที่โครงการหลวง หากไม่มีรถดังกล่าวสามารถติดต่อขอใช้บริการรถของชาวบ้านในพื้นที่โดยคิดค่าบริการตามความเหมาะสม ส่วนใครใช้บริการรถโดยสาร ก็คงมีสิทธ์เลือกเท่าที่เลือกได้กัน หรือจริงๆ อีกทางเลือกที่อยากแนะนำ คือเช่ารถขับมาจากในตัวเมืองเลย ก็ถือว่าเข้าท่ากันไม่หยอก

สำหรับที่มาที่ไปของโครงการหลวงแม่โถนั้น เกิดขึ้นจากพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระนางเจ้าพระบรมราชินีนาถ ได้ทรงทอดพระเนตรเห็นว่าในรอบ 10 ปีที่ผ่านมา พื้นที่ป่าบนที่สูงถูกทำลาย สภาพดินเสื่อมจากการปลูกพืชแบบระบบหมุนเวียนพื้นที่ปลูกของชาวเขาที่ผ่านมา สร้างปัญหาให้แก่ป่า และระบบการไหลเวียนของน้ำ พื้นดินถูกกัดเซาะทำลาย รวมทั้งมีผลต่อการเปลี่ยนแปลงของสภาพภูมิอากาศ จึงทรงมีพระราชดำริเรื่อง งานส่งเสริมและการพัฒนาต้นน้ำ ด้านการดำรงชีวิตให้แก่ชาวเขาตามสภาพความเป็นอยู่ในพื้นที่ และทรงจัดตั้งโครงการหลวงพัฒนาต้นน้ำหน่วยที่ 6 ขึ้นเมื่อปี พ.ศ. 2518 เพื่อเน้นการส่งเสริมและพัฒนาอาชีพ ลดการทำลายต้นน้ำ การจ้างงาน ให้ความรู้เกี่ยวกับการใช้น้ำและระบบการไหลเวียนของน้ำ ในเวลาเดียวกันต้องคำนึงถึงปัญหาทางเศรษฐกิจในชุมชนของชาวเขา เปลี่ยนการปลูกฝิ่น ส่งเสริมให้ปลูกพืชเศรษฐกิจที่เหมาะสมกับภูมิประเทศในพื้นที่ที่จัดใหม่ เข้ามาดูแลให้บริการด้านความรู้ การศึกษา สุขอนามัย การบริโภค และเส้นทางคมนาคมอย่างกว้างขวาง สอนเทคนิควิธีทางการเกษตรและระบบชลประทานขนาดย่อม จนกระทั่งในปี พ.ศ. 2539 ได้รับงบประมาณสนับสนุนจากมูลนิธิโครงการหลวง จึงได้เปลี่ยนชื่อจากโครงการหลวงพัฒนาต้นน้ำมาเป็นศูนย์พัฒนาโครงการหลวงแม่โถ

[Dockaturk]

โครงการหลวงแม่โถ พื้นที่ส่วนใหญ่เป็นภูเขาสลับซับซ้อนกันครับ โดยมีที่ราบหุบเขาและเชิงเขา สูงจากระดับน้ำทะเล ปานกลาง 1,000 - 1,200 เมตร ลักษณะดินมีความอุดมสมบูรณ์บริเวณหุบเขา ซึ่งเป็นดิน Alluvial soil ส่วนบริเวณสันเขาเป็นดินปนหินชนิดต่าง ๆ เช่น หินปูน (Lime Stone) และตามที่ลาดชันเป็นดินลูกรังแดง (Red-Brown Laturie Soil) หน้า ดินมีมีประโยชน์ต่อพืชน้อย และเป็นดินที่ง่ายต่อการพังทลาย สภาพอากาศ อุณหภูมิเฉลี่ยต่ำสุด 8.5   องศาเซลเซียส อุณหภูมิสูงสุด 32.6 องศาเซลเซียส อุณหภูมิเฉลี่ย 19.5 องศาเซลเซียส  ปริมาณน้ำฝนเฉลี่ย 1,572  มิลลิเมตรต่อปี

ในส่วนของผู้คนที่อาศัยอยู่ ประกอบด้วยเผ่ากะเหรี่ยง 3,047 คน และม้ง 1,224 คน รวม 4,271 คน คิดเป็น 699 ครัวเรือน ในพื้นที่ 5 หมู่บ้าน นับถือศาสนาพุทธ, คริสต์ และนับถือผี

โครงการแม่โถนี้ หลักๆ มีวัตถุประสงค์ เพื่อการพัฒนาเกษตรแบบยั่งยืน (เกษตรกร 1 ครัวเรือน ผลิตผักคุณภาพสูงภายใต้โรงเรือนไม้ไผ่ จำนวน 4 โรงเรือน , ผลิตไม้ตัดดอก (อัลสโตรมีเรีย) 2 โรงเรือน และปลูกไม้ผลบนพื้นที่สูง (อะโวคาโด พันธุ์ Hass ) 3-5 ไร่ และเป็นศูนย์กลางแห่งการเรียนรู้และถ่ายทอดเทคโนโลยีในการประกอบอาชีพทางด้านการเกษตรที่เหมาะสม -เพื่อพัฒนาเสริมสร้างชุมชนเข้มแข็ง -เพื่อพัฒนาและเสริมสร้างจิตสำนึกให้ชุมชนอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ -เพื่อพัฒนาประสิทธิภาพด้านการบริหารจัดการ

ทั้งนี้ ภายในโครงการก็มีการจัดการหลายอย่างด้วยกัน ไม่ว่าจะเป็น งานทดสอบสาธิต การปลูกไม้ตัดดอกภายในโรงเรือนไม้ไผ่ ได้แก่ อัลสโตมีเรีย งานทดสอบสาธิตไม้ผลเมืองหนาว ได้แก่ กีวี่ฟรุต โลคอท งานส่งเสริมและพัฒนาอาชีพ ส่งเสริมการผลิตพืชผักภายใต้โรงเรือนไม้ไผ่ เช่น พริกหวานส้ม พริกหวานเขียว มะเขือเทศดอยคำ เบบี้ฮ่องเต้ คะน้าเห็ดหอม บล็อกโคลี่สีม่วง ถั่วลันเตาหวาน โอ๊คลีฟแดง บัตเตอร์เฮต เบบี้คอส คะน้าเห็ดหอม ถั่วลันเตาหวาน เรดโครอล แรดิชแฟนซี และเบบี้ฮ่องเต้ งานไม้ผล ที่ส่งเสริมมี 5 ชนิด ได้แก่ พลับ พลัม อะโวกาโด มัลเบอรี่ และเสาวรสหวาน การส่งเสริมการผลิตกาแฟอราบิก้า และพืชไร่ ที่จะส่งเสริมการผลิตพืชไร่บนพื้นที่สูง  ได้แก่ ถั่วแดง ถั่วขาว และถั่วอะซูกิ

อนึ่ง จากการดำเนินงาน โครงการหลวงแม่โถ ที่ได้เน้นงานพัฒนาและส่งเสริมอาชีพเกษตรกร เพื่อให้มีรายได้พออยู่พอกิน ถือได้ว่าโครงการหลวงแม่โถ ทำให้เกษตรกรมีรายได้ที่เพิ่มขึ้น มีความเป็นอยู่แบบพออยู่พอกิน รวมถึงชุมชนมีจิตสำนึกในการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ทำให้ชุมชนมีความเข้มแข็งและยั่งยืน จนถือได้เป็นชุมชนที่น่าอิจฉา กับความเป็นอยู่ที่เรียบง่าย ใช้ชีวิตกันแบบพอเพียง ชนิดที่คนในเมืองแบบผม ยังอิจฉาตาร้อน และยิ่งมองไปถึงสภาพแวดล้อมต่างๆ ของธรรมชาติที่นี่ ก็ยิ่งอิจฉาทวีคูณเข้าไปอีก 3 เท่า

[Dockaturk]

การมาที่นี้ก็อย่างที่จั่วหัวไปว่านอกจากจะมากินอาหารเมนูผัก จุดประสงค์หลัก ก็คือ การมาชมแปลงสาธิตของโครงการหลวงกันครับ โดยพืชที่เป็นงานส่งเสริมและพัฒนาอาชีพ ภายใต้โรงเรือนก็มีหลายอย่างด้วยกันไม่ว่าจะเป็น เช่น พริกหวานส้ม พริกหวานเขียว มะเขือเทศดอยคำ  เบบี้ฮ่องเต้ คะน้าเห็ดหอม บล็อกโคลี่สีม่วง ถั่วลันเตาหวาน โอ๊คลีฟแดง บัตเตอร์เฮต  เบบี้คอส  คะน้าเห็ดหอม ถั่วลันเตาหวาน เรดโครอล  แรดิชแฟนซี และเบบี้ฮ่องเต้ แต่ที่จะยกตัวอย่างมาให้ชมกันเด็ดๆ ก็มีกันดังต่อไปนี้

เบบี้ฮ่องเต้ พืชตระกูล Brassicaceae (Crucifereae - Mustard family) มีถิ่นกำเนิดในประเทศจีน ญี่ปุ่นและเอเชียกลาง นำเข้ามาปลูกในไทยเป็นระยะเวลานาน เป็นพืช 2 ฤดู แต่ปลูกเป็นพืชฤดูเดียว ก้านใบมีสีเขียวอ่อน ลักษณะแบน ส่วนโคนก้านใบจะขยายกว้างมาก และหนา เนื้อกรอบ ปลายใบมน ไม่ห่อหัว เป็นผักที่มีรสหวาน และกรอบ เป็นผักที่มีวิตามินสูง โดยเฉพาะอย่างยิ่งวิตามินเอ วิตามินซี นอกจากนี้ยังมีธาตุอาหารพวกแคลเซียม และฟอสฟอรัสสูง นิยมนำมาผัดกับเนื้อสัตว์ ผัดน้ำมันหอย หรือต้มเป็นแกงจืด รสชาติหวาน และกรอบ

ผักกาดหวาน หรือ สลัดคอส เป็นพืชที่สร้างสารคล้ายน้ำนม หรือยางมาก เส้นใยสูง เหนียว และมีรสขม นิยมบริโภคสด โดยเฉพาะในสลัด หรือกินกับยำ นำมาตกแต่ง ในจานอาหาร แต่สามารถประกอบอาหารได้ ในบางชนิด เช่น นำไปผัดกับน้ำมัน โดยใช้ไฟแรงอย่างรวดเร็ว ผักกาดหวาน มีน้ำเป็นองค์ประกอบ และมีวิตามินซีสูง นอกจากนี้ ยังให้ฮีโมโกลบิน (hemoglobin) ช่วยป้องกันโรค โลหิตจาง บรรเทาอาการท้องผูก เหมาะสำหรับ ผู้ที่ป่วยเป็นโรคเบาหวาน

ผักกาดหอมบัตเตอร์เฮด (Butterhead Lettuce) มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Lactuca sativa L. ลักษณะทั่วไป ผักกาดหอม บัตเตอร์เฮด ใบมีลักษณะอ่อนนุ่มเป็นมัน เรียงซ้อมกันแน่นคล้ายดอกกุหลาบ และห่อหัวแบบหลวมๆ เป็นพืชผักที่นิยมบริโภคสด โดยเฉพาะในสลัด รับประทานเป็นเครื่องเคียงน้ำพริกต่างๆ ห่อเมี่ยงคำ เนื้อย่าง และยำต่างๆ หรือนำมตกแต่งในจานอาหาร เป็นผักที่มีวิตามินซีสูง นอกจากนี้ยังให้ฮีโมโกลบิน (hemoglobin) ช่วยป้องกันโรค โลหิตจาง บรรเทาอาการท้องผูก เหมาะสำหรับผู้ที่ป่วยเป็นโรคเบาหวาน

อนึ่ง นอกจากกิจกรรม ชมแปลงผักสาธิตแล้ว ภายในศูนย์ก็ยังมี ศูนย์เรียนรู้สหกรณ์สหกรณ์การเกษตรโครงการหลวงแม่โถ จำกัด เอาไว้ให้ศึกษา และสำหรับสถานที่เที่ยวโดยรอบ มีน้ำตกแม่แอบ มีความสูงประมาณ 30 เมตร ห่างจากที่ทำการศูนย์ 1 กิโลเมตร และจุดชมวิว 360 ดอยแม่โถ ที่ที่ถือว่าเป็นไฮไลต์ของแม่โถ ซึ่งในอนาคตอันใกล้นี้กำลังจะเปิดให้เดินป่าอย่างเป็นทางการ

สำหรับข้อมูลต่างๆ สอบถามรายละเอียดเพิ่มเติม ศูนย์พัฒนาโครงการหลวงแม่โถ หมู่ที่ 1 บ้านแม่โถ ตำบลบ่อสลี อำเภอฮอด จังหวัดเชียงใหม่ 50240 โทรศัพท์ 088-4344902